Είναι, τελικά, η φιλοσοφία μία απαρχαιωμένη επιστήμη; Πώς γίνεται, όμως, όσα έγραψε ο Πλάτωνας, που έζησε 2.400 χρόνια πριν, να είναι ακόμα τόσο επίκαιρα και να καθορίζουν τις ιδέες μας για την πολιτική, την επιστήμη, τη θρησκεία και την κοινωνική ζωή; Αυτά είναι δύο από τα βασικά ερωτήματα που απασχολούν την Αμερικανίδα συγγραφέα Ρεμπέκα Γκόλντσταϊν στο βιβλίο της "Ο Πλάτωνας στο Googleplex" με υπότιτλο "η φιλοσοφία σήμερα, επιδραστική όσο ποτέ", (Εκδόσεις Τραυλός).
Ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα μοιάζει, σε μία πρώτη προσέγγιση, ανορθόδοξος. Αναμειγνύοντας μυθοπλαστικά στοιχεία με αποσπάσματα από τους περίφημους διαλόγους του Πλάτωνα, δημιουργεί ένα υβριδικό ανάγνωσμα. Μέσα από αυτό, επιχειρεί να εξετάσει την επίδραση της φιλοσοφίας στον σύγχρονο κόσμο και να εντοπίσει τους δεσμούς της με τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις και με την καθημερινότητά μας.
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Είναι, τελικά, η φιλοσοφία μία απαρχαιωμένη επιστήμη; Πώς γίνεται, όμως, όσα έγραψε ο Πλάτωνας, που έζησε 2.400 χρόνια πριν, να είναι ακόμα τόσο επίκαιρα και να καθορίζουν τις ιδέες μας για την πολιτική, την επιστήμη, τη θρησκεία και την κοινωνική ζωή; Αυτά είναι δύο από τα βασικά ερωτήματα που απασχολούν την Αμερικανίδα συγγραφέα Ρεμπέκα Γκόλντσταϊν στο βιβλίο της “Ο Πλάτωνας στο Googleplex” με υπότιτλο “η φιλοσοφία σήμερα, επιδραστική όσο ποτέ”, (Εκδόσεις Τραυλός).
Ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα μοιάζει, σε μία πρώτη προσέγγιση, ανορθόδοξος. Αναμειγνύοντας μυθοπλαστικά στοιχεία με αποσπάσματα από τους περίφημους διαλόγους του Πλάτωνα, δημιουργεί ένα υβριδικό ανάγνωσμα. Μέσα από αυτό, επιχειρεί να εξετάσει την επίδραση της φιλοσοφίας στο σύγχρονο κόσμο και να εντοπίσει τους δεσμούς της με τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις και με την καθημερινότητά μας.
Η απόφασή της να μεταφέρει, με ένα παράξενο άλμα στο χρόνο, τον Πλάτωνα από την αρχαία Αθήνα στην Αμερική του 21ου αιώνα, δίνοντάς του μάλιστα ξεκάθαρη φωνή, βηματισμό (χωρίς να του στερεί τη φολκλόρ αρχαιοελληνική χλαμύδα του), φαίνεται αληθινά τολμηρή. Ο Πλάτωνας της Γκόλντσταϊν, αρκετά διακριτικός και ολιγόλογος, ευτυχώς, εμφανίζεται στη σύγχρονη Αμερική ως συγγραφέας που περιοδεύει για να προωθήσει ένα ευπώλητο βιβλίο του, που δεν είναι άλλο από την “Πολιτεία”.
Η εκκεντρική παρουσία του Πλάτωνα στο βιβλίο, θα μπορούσε να ξενίσει ορισμένους συντηρητικούς μελετητές της πλατωνικής φιλοσοφίας. Από τη στιγμή μάλιστα, που ο μυθιστορηματικός Πλάτωνας δεν εκφράζει απλώς τις απόψεις του, αλλά είναι και εξαρτημένος από το laptop του, στο οποίο και γκουγκλάρει διαρκώς διάφορες λέξεις και έννοιες προκειμένου να προσαρμοστεί γρήγορα στη σύγχρονη εποχή.
Κάποια στιγμή, συζητά με έναν μηχανικό λογισμικού για το κατά πόσο το crowdsourcing σχετίζεται με διαφόρων ειδών ηθικά ζητήματα, συμμετέχει σε ένα δημόσιο ντιμπέιτ για τον τρόπο ανατροφής των παιδιών, λαμβάνει μέρος σε συζητήσεις για τον έρωτα και το σεξ, εμφανίζεται σε talk-show στην τηλεόραση για να αναλύσει τη σχέση της λογικής με την πολιτική, ενώ, τέλος, επισκέπτεται ένα εργαστήριο γνωσιακής νευροεπιστήμης στο οποίο σκανάρουν τον εγκέφαλό του. Σε αυτή τη συνάντηση, με αφορμή τη σύγχρονη δυνατότητα απεικόνισης του εγκεφάλου, η συζήτηση του Πλάτωνα με δύο επιστήμονες επικεντρώνεται στα ζητήματα της ελεύθερης βούλησης και της προσωπικής ταυτότητας.
Η συγγραφέας, στην προσπάθειά της να προσεγγίσει με ζωντανό τρόπο την πλατωνική σκέψη και τη διαλεκτική μέθοδο, σκηνοθετεί ορισμένες συναντήσεις που παραπέμπουν, σε ύφος και περιεχόμενο, στους πλατωνικούς διαλόγους με συμμετέχοντα τον Πλάτωνα. Παρά την καλή μας πρόθεση, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε εντελώς το γεγονός ότι ο Πλάτωνας στους δικούς του διαλόγους δεν μιλά ούτε εκφράζει απόψεις ως Πλάτωνας. Επιπλέον, απ΄όσο γνωρίζουμε, οι μελετητές του πλατωνικού έργου δεν έχουν αποσαφηνίσει το ποιες μπορεί να είναι οι απόψεις, οι ιδέες και οι θέσεις του Πλάτωνα και ποιες, για παράδειγμα, είναι εκείνες του Σωκράτη ή των άλλων προσώπων (πραγματικών και φανταστικών) που συμμετέχουν στους πολύσημους διαλόγους του.
Η Ρεμπέκα Γκόλντσταϊν, καθηγήτρια φιλοσοφίας των επιστημών, έχει μελετήσει, όμως, την ιστορία της φιλοσοφίας και το πλατωνικό έργο (απόφοιτη από το Κολέγιο Μπάρναρντ του Πανεπιστημίου Columbia με διδακτορικό στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο του Princeton) και δείχνει να στηρίζει με αυτοπεποίθηση και πειστικό τρόπο τις μυθοπλαστικές επιλογές της.
Ωστόσο, το ενδιαφέρον του βιβλίου δεν εντοπίζεται τόσο στο εύρημα της επαναφοράς του Πλάτωνα στη ζωή όσο στην προσπάθεια της συγγραφέως να παρουσιάσει συνοπτικά τη γέννηση και τη διαμόρφωση της φιλοσοφίας, την ιστορική της εξέλιξη, την περιπέτεια των ιδεών που αναπτύχθηκαν στην εποχή του Πλάτωνα και το ταξίδι τους μέσα στο χρόνο. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο «Στη σκιά της Ακρόπολης» επιχειρεί μια αναδρομή στην κοινωνική, πολιτική και πνευματική ζωή της Αθήνας του Σωκράτη. Αναζητά, επιπλέον, τις ιδιαίτερες συνθήκες που συγκρότησαν έννοιες όπως είναι η αρετή και το Ήθος του Εξαιρετικού, τον κανονιστικό πολιτισμό αξιών, δηλαδή, όχι μόνο της Αθήνας αλλά και των ελληνόφωνων λαών άλλων πόλεων.
Η προσέγγισή της δεν είναι μόνο αθηνοκεντρική. Με κυκλικό τρόπο, περνά από τους μεγάλους στοχαστές της ελληνικής αρχαιότητας, τον Πυθαγόρα, τον Πλάτωνα, τον Αισχύλο και τον Αριστοτέλη στις προσωπικότητες άλλων σπουδαίων πολιτισμών που αναπτύχθηκαν, επίσης, στην υπόλοιπη Μεσόγειο, στην Κίνα, σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου την ίδια εποχή. Επιστρέφει, όμως, σύντομα στο παράδειγμα του πλατωνικού Σωκράτη που, όπως γράφει, «απομακρύνθηκε ριζικά από το Ήθος του Εξαιρετικού, ιδίως όπως αυτό είχε εντατικοποιηθεί και πολιτικοποιηθεί από την ιμπεριαλιστική Αθήνα». Και αναρωτιέται: «Πόσο ακριβώς επικίνδυνο ήταν να συζητάς τι σημαίνει να ζεις μία άξια ζωή κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης; H απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρίσκεται στον πάτο ενός φιαλιδίου γεμάτου κώνειο».
Το βιβλίο της Ρεμπέκα Γκόλντσταϊν δίνει τη δυνατότητα σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα και, γενικότερα, με τη φιλοσοφία να προσεγγίσουν μέσα από σύγχρονα παραδείγματα πολύπλοκες φιλοσοφικές έννοιες και ζητήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα χιλιάδες χρόνια. Η μυθοπλασία, οι επινοήσεις προσώπων και ετερόκλητων συναντήσεων βοηθούν, τελικά, τον αναγνώστη να κατανοήσει ή να επιβεβαιώσει την πεποίθηση ότι η φιλοσοφία γεννήθηκε σε συγκεκριμένες συνθήκες, διαμορφώθηκε από ένα ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό περιβάλλον από τις ανάγκες της ίδιας της ζωής.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
© Copyright 2001-2021 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
