Το κορυφαίο μυθιστόρημα του Αλμπέρ Καμύ "Ο Ξένος" και αρκετά θέματα για τη φύση του βιβλίου παρουσιάζονται διεξοδικά, με εξαιρετικό τρόπο, σε μια καινούργια έκδοση που κυκλοφορεί στη γλώσσα μας από τις «Εκδόσεις Καπόν» σε μετάφραση Νίκου Χαροκόπου. Πρόκειται για τη μελέτη «Αναζητώντας τον Ξένο – Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας» που έγραψε η ιστορικός λογοτεχνίας στην έδρα John M. Musser του Πανεπιστημίου του Γέιλ, Άλις Κάπλαν.
Η συγγραφέας δεν επιχειρεί να δημιουργήσει άλλη μια μελέτη για το νόημα, τη φιλοσοφική και φιλολογική διάσταση του διάσημου έργου. Το εγχείρημά της είναι πολύ πιο πρωτότυπο και τολμηρό. Παρουσιάζει, ύστερα από πολύχρονη έρευνα σε αρχεία, βιβλία, σημειωματάρια, καθώς και μέσα από αρκετές συζητήσεις με ερευνητές και διαφορετικούς ανθρώπους που συνάντησε στο Αλγέρι, στη Γαλλία και στην Αμερική, τη βιογραφία του μυθιστορήματος.
«Ακολουθώ τον Καμύ μήνα, προς μήνα, λες και τον επόπτευα στενά, αφηγούμενη την ιστορία από τη δική του, παρά από τη δική μου οπτική γωνία. Ο σκοπός μου είναι να πλησιάσω όσο πιο κοντά γίνεται στη διαδικασία και στη ψυχική του κατάσταση καθώς δημιουργεί τον "Ξένο", τον στέλνει για έλεγχο και τον εκδίδει στην κατοχική Γαλλία», σημειώνει η ίδια στον πρόλογο της έκδοσης.
Ο Αλπμέρ Καμύ και ο εκδότης του Μισέλ Γκαλιμάρ το 1958 στην Ελλάδα
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Για τον «Ξένο» του Γάλλου νομπελίστα Αλμπέρ Καμύ (1913-1960), το μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1942 στη Γαλλία, έχει μεταφραστεί σε 68 γλώσσες και έχει πουλήσει περισσότερα από έξι εκατομμύρια αντίτυπα, έχουν γραφτεί ατέλειωτες σελίδες. Η ιστορία του έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο (ο Λουκίνο Βισκόντι γύρισε την ομώνυμη ταινία το 1967), έχει εμπνεύσει τραγούδια (όπως το «Killing an Arab» από το Βρετανικό συγκρότημα «The Cure»), και συνεχίζει να συντηρεί ατέλειωτες φιλοσοφικές, πολιτικές και φιλολογικές συζητήσεις. Οι περισσότερες περιλαμβάνουν τη σύνδεσή του με το παράλογο και τον υπαρξισμό και αναζητούν την αλληγορική του σχέση με την αποικιοκρατία, τη συμβατική ηθική, την αποξένωση και πολλά άλλα ακόμη ζητήματα.
Αρκετές δεκαετίες μετά την εμφάνισή του, οι προσπάθειες αποκωδικοποίησης του φιλοσοφικού και λογοτεχνικού πυρήνα του μυθιστορήματος συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό. Καινούργιες οπτικές γωνίες, αναχρονιστικές προσεγγίσεις, νέες ερμηνείες και συγγραφικές απόπειρες προσπαθούν να φτάσουν στο υπόστρωμα αυτού του αινιγματικού έργου. Η επιμονή αυτή συνδέεται και με το γεγονός ότι το νεανικό αριστούργημα του Καμύ εμπεριέχει σε συμπύκνωση, στην αυστηρά ενορχηστρωμένη δομή του και στην προσεκτικά επιλεγμένη γλώσσα του, τους βαθύτερους προβληματισμούς του συγγραφέα: αναζητήσεις και επεξεργασμένες σκέψεις για την ύπαρξη, τον θάνατο, τη δικαιοσύνη, το παράλογο, την εξέγερση, τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο, όπως την αντιλαμβανόταν, κυρίως ψυχικά, στο σκοτεινό και ταραγμένο περιβάλλον της εποχής του.
Παραδόξως, όσο περισσότερο επιχειρούν κάποιοι να ανασύρουν στην επιφάνεια ακέραιο και συμπαγές το νόημα του μυθιστορήματος, τόσο αυτό διαφεύγει, διαθλάται, στο ίδιο, θα μπορούσε να πει κάποιος, ανελέητο μεσογειακό φως που «τύφλωσε» τον Μερσώ, τον κεντρικό ήρωα του μυθιστορήματος, για να σκοτώσει τον Άραβα της ιστορίας στην Αλγερινή παραλία.
Ο ταπεινός υπάλληλος της γαλλοκρατούμενης Αλγερίας που αντιμετωπίζει το θάνατο της μητέρας του με πρωτόγνωρη απάθεια, εμπλέκεται σε έναν καυγά και σκοτώνει τον Άραβα, λέγοντας, στη δίκη που ακολουθεί, ότι τυφλώθηκε από το δυνατό ήλιο για να διαπράξει το έγκλημα, δεν είναι μία ιστορία που συναντά κάποιος εύκολα στη λογοτεχνία των αρχών της δεκαετίας του ’40. Η προσπάθεια του αναγνώστη να κατανοήσει τον ήρωα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Μερσώ. Παραδοσιακά, αυτό το είδος της αφήγησης, ενός χαρακτήρα που είναι και πρωταγωνιστής της ιστορίας, βοηθά τον αναγνώστη να εισχωρήσει στην σκέψη του ήρωα και να οδηγηθεί σε μια μορφή κατανόησης του κειμένου.
Στην περίπτωση του «Ξένου», ο λόγος του κεντρικού ήρωα, αποσπασματικός, ανησυχητικά νηφάλιος, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις και περίτεχνες περιγραφές οδηγεί τον αναγνώστη σε δύσβατες ψυχικές περιοχές, σε μονοπάτια αβέβαια. Η αδυναμία του ήρωα να αισθανθεί το βάρος των πράξεων και να μετανοήσει, η ανερμήνευτη απάθεια και ηρεμία που τον διακρίνει στη διάρκεια της δίκης του, και η γαλήνια πορεία του προς την καταδίκη και τη γκιλοτίνα συνθέτουν λέξη-λέξη την εκρηκτική φύση του μυθιστορήματος. Η στάση του Μερσώ, παράλογη και αλλόκοτη φαινομενικά, μορφοποιεί έναν αντιήρωα που μοιάζει να έλκεται περισσότερο από τη δύναμη του φυσικού κόσμου και του μακρινού Σύμπαντος και να απομακρύνεται, αποξενωμένος, από τη γνώριμη ανθρώπινη κατάσταση και τις συμβάσεις της.
Αναζητώντας τον Ξένο
Το κορυφαίο μυθιστόρημα του Αλμπέρ Καμύ και όλα τα θέματα για τη φύση του βιβλίου στα οποία αναφερθήκαμε, παρουσιάζονται διεξοδικά, με εξαιρετικό τρόπο, σε μια καινούργια έκδοση που κυκλοφορεί στη γλώσσα μας από τις «Εκδόσεις Καπόν» σε μετάφραση Νίκου Χαροκόπου. Πρόκειται για τη μελέτη «Αναζητώντας τον Ξένο – Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας» που έγραψε η ιστορικός λογοτεχνίας στην έδρα John M. Musser του Πανεπιστημίου του Γέιλ, Άλις Κάπλαν.
Η συγγραφέας δεν επιχειρεί να δημιουργήσει άλλη μία μελέτη για το νόημα, τη φιλοσοφική και φιλολογική διάσταση του διάσημου έργου. Το εγχείρημά της είναι πολύ πιο πρωτότυπο και τολμηρό. Παρουσιάζει, ύστερα από πολύχρονη έρευνα σε αρχεία, βιβλία, σημειωματάρια, καθώς και μέσα από αρκετές συζητήσεις με ερευνητές και διαφορετικούς ανθρώπους που συνάντησε στο Αλγέρι, στη Γαλλία και στην Αμερική, τη βιογραφία του μυθιστορήματος.
«Ακολουθώ τον Καμύ μήνα, προς μήνα, λες και τον επόπτευα στενά, αφηγούμενη την ιστορία από τη δική του, παρά από τη δική μου οπτική γωνία. Ο σκοπός μου είναι να πλησιάσω όσο πιο κοντά γίνεται στη διαδικασία και στη ψυχική του κατάσταση καθώς δημιουργεί τον “Ξένο”, τον στέλνει για έλεγχο και τον εκδίδει στην κατοχική Γαλλία», σημειώνει η ίδια στον πρόλογο της έκδοσης. Αν και η Κάπλαν είναι επικεντρωμένη αυστηρά στην ιστορία της δημιουργίας του λογοτεχνικού έργου, η μελέτη της συνθέτει σιγά-σιγά μια πρωτότυπη βιογραφία του Αλμπέρ Καμύ. Μέσα από αυτή αναδύεται, επίσης, μία ευρύτερη εικόνα της αποικιοκρατούμενης Αλγερίας, της κλονισμένης Γαλλίας και του λογοτεχνικού κόσμου της στα χρόνια του ’40, αλλά και της Ευρώπης στην σκοτεινή εποχή της ναζιστικής κυριαρχίας.
Στο βιβλίο της γίνονται αναφορές στις πρώτες λογοτεχνικές απόπειρες και επιρροές του Καμύ. Στην αγάπη του για τον Νίτσε, τον Άγιο Αυγουστίνο, τα μυθιστορήματα «Η Θλίψη» του Αντρέ ντε Ρισώ, και «Ο Ταχυδρόμος Χτυπάει πάντα Δύο Φορές» του Τζέημς Μ. Κέην, καθώς και στα ψήγματα της ιστορίας του «Ξένου» που βρίσκονταν διάσπαρτα στην αδιέξοδη λογοτεχνική προσπάθεια του νεαρού Καμύ που είχε ονομάσει «Ευτυχισμένο Θάνατο». Η πάλη του συγγραφέα με τη φυματίωση, οι ατέλειωτες ώρες που πέρασε στις δικαστικές αίθουσες ως συντάκτης σε Αλγερινές εφημερίδες, η επαφή του με αληθινά περιστατικά συγκρούσεων των Γάλλων με τους Άραβες στη χώρα του, είναι ενσωματωμένα, με διαφορετικούς τρόπους, στο μυθιστόρημα. Όλα αυτά τα γεγονότα μοιάζουν να προετοίμαζαν αρκετά χρόνια, υπόγεια, τη δημιουργία του «Ξένου».
Το βιβλίο ολοκληρώθηκε, ύστερα από πυρετώδεις ρυθμούς γραφής, την Πρωτομαγιά του 1940 στο δωμάτιο ενός ταπεινού ξενοδοχείου της Μονμάρτρης. Σε ένα γράμμα που θα στείλει από το Παρίσι στη σύζυγό του Φρανσίν, στο Αλγέρι, αφού έχει ολοκληρώσει την τελευταία σελίδα του βιβλίου, ο Καμύ σημειώνει: «Σου γράφω στη μέση της νύχτας. Μόλις ολοκλήρωσα το μυθιστόρημά μου και έχω μεγάλη νευρικότητα για να μπορέσω να κοιμηθώ. […] Ορισμένες φορές κάποιες από τις φράσεις του, ο τόνος του, οι αλήθειες του με διαπέρασαν σαν κεραυνός. Και ήμουν βαθιά περήφανος. Όμως κάποιες άλλες φορές, δεν βλέπω τίποτε άλλο παρά στάχτες, αποκαΐδια και αδεξιότητα […]».
Ένθερμος υποστηρικτής, σε κάθε στάδιο προετοιμασίας του «Ξένου», υπήρξε ο συγγραφέας Αντρέ Μαλρώ. Εκείνος βοήθησε με κάθε τρόπο την κυκλοφορία του βιβλίου από τις εκδόσεις Γκαλιμάρ, σε μια εποχή που το Παρίσι βίωνε μια από τις πιο σκοτεινές εποχές του, διχασμένο κάτω από τη ναζιστική Κατοχή και τη λογοκρισία, ενώ οι ελλείψεις σε χαρτί εκτύπωσης δυσκόλευαν την κυκλοφορία κάθε νέας έκδοσης.
Η Άλις Κάπλαν κατάφερε να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο, πρωτότυπο έργο, να φωτίσει άγνωστες πτυχές της δημιουργίας του, και να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για ένα κλασικό μυθιστόρημα που διαβάζεται αδιάκοπα αρκετές δεκαετίες από αναγνώστες κάθε ηλικίας και εθνικότητας. Πεπεισμένη, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, ότι «όσο οι άνθρωποι συνεχίζουν να διαβάζουν μυθιστορήματα, τόσο θα συνεχίσει να ζει και ο «Ξένος». Κι αυτό είναι κάτι περισσότερο από μια απλή εγγύηση αθανασίας, της οποίας ωστόσο θα εύχονταν να τύχουν όλοι οι συγγραφείς και όλα τα βιβλία».
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
© Copyright 2001-2021 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
