Ο Michael Brooks, στο υβριδικό αφήγημά του με τίτλο “Τζερόλαμο Καρντάνο - ο Βέβηλος Μαθηματικός | Από τους φανταστικούς αριθμούς στα κβάντα» (Εκδόσεις Τραυλός), δεν επιλέγει τυχαία να εξιστορήσει τη ζωή του Καρντάνο. Για τον συγγραφέα, που ειδικεύεται στην κβαντική μηχανική, το έργο του λόγιου της Αναγέννησης συνδέεται με τις σύγχρονες αναζητήσεις της κβαντικής φυσικής.
«Το ενδιαφέρον μου για τον Τζερόλαμο προκύπτει από το γεγονός ότι χρησιμοποίησε το κοφτερό μυαλό του για να φέρει στο φως τα μαθηματικά θεμέλια στα οποία στηρίζεται η κβαντική θεωρία, ο πιο επιτυχημένος οδηγός μας για το Σύμπαν. Αστρολογία και κβαντική φυσική να στροβιλίζονται μέσα σ ’ένα αναγεννησιακό κεφάλι- ποιος θα το σκεφτόταν;» γράφει στον πρόλογο του βιβλίου.
Κορυφαίο επίτευγμα του Καρντάνο ήταν η επινόηση της τετραγωνικής ρίζας ενός αρνητικού αριθμού, κάτι που σήμερα ονομάζουμε φανταστικό αριθμό. Όπως επισημαίνεται στο βιβλίο, το συγκεκριμένο επίτευγμα είχε ως απότοκο την επινόηση των μιγαδικών αριθμών οι οποίοι εφαρμόζονται και στη μελέτη των φυσικών προβλημάτων της κβαντομηχανικής. Στην αρχή, αυτές οι επινοήσεις του Καρντάνο έμοιαζαν με αλλόκοτες μαθηματικές θεωρήσεις, στο πέρασμα του χρόνου αποδείχτηκαν όμως χρήσιμες στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συγκροτείται το Σύμπαν.
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Η Αναγέννηση διατηρείται συχνά εξιδανικευμένα στη σκέψη μας, ως μία φωτεινή εποχή στην οποία η Τέχνη, η Επιστήμη, τα υψηλά ανθρωπιστικά ιδεώδη συνυπήρχαν αρμονικά και αναπτύσσονταν με γοργούς ρυθμούς. Το πέρασμα όμως από τις μεσαιωνικές αντιλήψεις στην πνευματική ακμή της αναγεννησιακής εποχής δεν ήταν τόσο ιδανικό όσο συνήθως το φανταζόμαστε.
Η μελέτη της Ιστορίας αποκαλύπτει μία περισσότερο σύνθετη εικόνα του περιβάλλοντος, των επιτευγμάτων και των ανθρώπων που θεμελίωσαν, τότε, τη σύγχρονη επιστήμη και πολλές από τις σημερινές μας αντιλήψεις. Μπορεί η δημιουργικότητα του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Μιχαήλ Άγγελου να ξεχώριζαν εκείνα τα χρόνια, αλλά η Ιταλία της εποχής βαλλόταν ακόμη από διαφόρων ειδών εσωτερικές συγκρούσεις, εμφύλιους πολέμους, φτώχεια και δεισιδαιμονίες.
Μέσα από αυτό το ρεαλιστικό πρίσμα πλησιάζει την αναγεννησιακή εποχή ο Βρετανός συγγραφέας Michael Brooks, αφηγούμενος με πρωτότυπο τρόπο τη ζωή ενός ξεχωριστού εκπροσώπου της, του Ιταλού πολυεπιστήμονα Τζερόλαμο Καρντάνο (1501-1576). Πρόκειται για τον πολυμαθή λόγιο, που εκτός από ονομαστός γιατρός, μαθηματικός, φιλόσοφος, βιολόγος και χημικός υπήρξε επίσης αστρολόγος και μανιώδης τζογαδόρος.
Η συνεισφορά του στην ανάπτυξη της μαθηματικής επιστήμης είναι τεράστια. Κατάφερε να θεμελιώσει, εκτός των άλλων, τη Θεωρία των Πιθανοτήτων, διατυπώνοντας αυτό που ονομάζουμε σήμερα «νόμο των μεγάλων αριθμών» (εκείνον που δείχνει ότι οι μεγάλοι αριθμοί επαναλήψεων μιας πιθανοκρατικής διαδικασίας παράγουν ένα προβλέψιμο αποτέλεσμα), να κάνει την πρώτη συστηματική χρήση των αρνητικών και φανταστικών αριθμών, και να συγγράψει περισσότερα από 200 επιστημονικά έργα, με διασημότερο το περίφημο Ars Magna στο οποίο ασχολείται με τη μελέτη των αλγεβρικών εξισώσεων.
Ο Michael Brooks, στο υβριδικό αφήγημά του με τίτλο “Τζερόλαμο Καρντάνο – ο Βέβηλος Μαθηματικός | Από τους φανταστικούς αριθμούς στα κβάντα» (Εκδόσεις Τραυλός), δεν επιλέγει τυχαία να εξιστορήσει τη ζωή του Καρντάνο. Για τον συγγραφέα, που ειδικεύεται στην κβαντική μηχανική, το έργο του λόγιου της Αναγέννησης συνδέεται με τις σύγχρονες αναζητήσεις της κβαντικής φυσικής. «Το ενδιαφέρον μου για τον Τζερόλαμο προκύπτει από το γεγονός ότι χρησιμοποίησε το κοφτερό μυαλό του για να φέρει στο φως τα μαθηματικά θεμέλια στα οποία στηρίζεται η κβαντική θεωρία, ο πιο επιτυχημένος οδηγός μας για το Σύμπαν. Αστρολογία και κβαντική φυσική να στροβιλίζονται μέσα σ ’ένα αναγεννησιακό κεφάλι- ποιος θα το σκεφτόταν;» γράφει στον πρόλογο του βιβλίου.
Κορυφαίο επίτευγμα του Καρντάνο ήταν η επινόηση της τετραγωνικής ρίζας ενός αρνητικού αριθμού, κάτι που σήμερα ονομάζουμε φανταστικό αριθμό. Όπως επισημαίνεται στο βιβλίο, το συγκεκριμένο επίτευγμα είχε ως απότοκο την επινόηση των μιγαδικών αριθμών οι οποίοι εφαρμόζονται και στη μελέτη των φυσικών προβλημάτων της κβαντομηχανικής. Στην αρχή, αυτές οι επινοήσεις του Καρντάνο έμοιαζαν με αλλόκοτες μαθηματικές θεωρήσεις, στο πέρασμα του χρόνου αποδείχτηκαν όμως χρήσιμες στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συγκροτείται το Σύμπαν.
Το βιβλίο του Brooks δεν περιορίζεται σε μιαν απλή αντιπαραβολή των επιτευγμάτων του Καρντάνο με τις σύγχρονες επιστημονικές αναζητήσεις. Ο συγγραφέας χτίζει περίτεχνα, αλλά επιτυχημένα, τον μύθο της προσωπικής επικοινωνίας με τον ήρωά του. Επιχειρεί ένα είδος κβαντικού ταξιδιού στον χρόνο και επισκέπτεται τον Καρντάνο στο κελί της φυλακής του, όταν ο λόγιος, σε ηλικία 69 ετών, φυλακίστηκε επειδή επιχείρησε να μελετήσει το ωροσκόπιο του Ιησού Χριστού. Με ποιον τρόπο συναντιούνται ο Καρντάνο και ο σύγχρονος Βρετανός βιογράφος του;
Girolamo Cardano. Stipple engraving by R. Cooper. Iconographic Collections Keywords: portrait prints; cardanus, hieronymus, 1501-157; stipple prints; Hieronymus Cardanus; R. Cooper
Ο Τζερόλαμο Καρντάνο στην αυτοβιογραφία του αναφέρεται σε έναν φύλακα άγγελο που βρίσκεται συχνά στο πλευρό του. Ο συγγραφέας αξιοποιεί αυτήν την πληροφορία, και με τη γνώση που έχει από την κβαντική θεωρία, έρχεται σε επαφή με τον ήρωά του υποδυόμενος τον φύλακα άγγελό του. Γνωρίζει καλά ότι στον ατομικό και υποατομικό κόσμο τα άτομα και τα υποατομικά σωματίδια μπορούν να υπάρξουν ταυτοχρόνως σε δυο απομακρυσμένους κόσμους αλλά και σε δυο στιγμές μονομιάς. “Ρωτώ λοιπόν: γιατί να μην μπορώ να βρίσκομαι σε δύο μέρη και σε δυο εποχές την ίδια στιγμή;” γράφει, παρρουσιάζοντάς μας την αφηγηματική σύμβαση που επινοεί, για να κινηθεί με περισσότερη άνεση ανάμεσα στο παρελθόν και στο σήμερα.
Αυτά τα άλματα στον χρόνο τού δίνουν τελικά την ευκαιρία να ξεκινήσει έναν ζωηρό διάλογο με τον Καρντάνο, και επιτρέπουν στους αναγνώστες να απολαύσουν την αμεσότητα των συνομιλιών τους, να μάθουν πληροφορίες για τον δύσκολο βίο του αναγεννησιακού επιστήμονα και το περιβάλλον της εποχής του. Να πλησιάσουν μια περίοδο στην οποία οι μαθηματικοί συμμετείχαν σε δημόσιες μονομαχίες προσπαθώντας να λύσουν τους πιο δύσκολους γρίφους και το κοινό μάθαινε μαθηματικά για να τις παρακολουθήσει σαν σαπουνόπερες.
Ο Brooks μνημονεύει επίσης την αξία των επιτευγμάτων του Καρντάνο, το πόσο μπροστά βρισκόταν από την εποχή του, αφού, αναζητώντας, για παράδειγμα, τη δική του θεωρία αναφορικά με τη Γεωμετρία και την τοπολογία του Σύμπαντος, μίλησε, από τότε, για μία νέα απροσπέλαστη διάσταση την οποία εκείνος αποκαλούσε aevum.
Ο Καρντάνο ήταν ο νόθος γιος ενός δικηγόρου και μιας ιδιοκτήτριας πορνείων. Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια, αλλά είχε όμως και τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή, στο περιβάλλον του πατέρα του, με τη γνώση. «Μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών, είχε κατανοήσει επαρκώς την αριθμητική ώστε να διαβάζει τα έργα του Άραβα αλχημιστή Τζαμπίρ Ιμπν Χαγιάν και είχε αναπτύξει ένα θεώρημα για να υπολογίζει την απόσταση μεταξύ των άστρων με βάση τις συντεταγμένες τους», σημειώνει ο συγγραφέας.
Αργότερα, εκμεταλλεύτηκε τις μαθηματικές, ιατρικές και αστρολογικές του γνώσεις για να κερδίσει χρήματα και δόξα. Η ζωή του δεν εξελίχθηκε όμως ρόδινα. Εκτός από λαμπρές στιγμές, έζησε μεγάλες περιόδους φτώχειας, ενώ η εγκληματική συμπεριφορά των δύο γιων του τον οδήγησε αρκετές φορές στην απόγνωση και στην απομόνωση. Ποτέ δεν έχασε όμως το ενδιαφέρον του για την επιστήμη. Για αυτό, όταν ο Brooks τον επισκέπτεται στο κελί της φυλακής ακούει με μεγάλη προσοχή όλα όσα του μεταφέρει από τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τις θεωρίες της δικής μας εποχής.
Με αυτήν την ευκαιρία, ο συγγραφέας παρουσιάζει και σε εμάς -που είμαστε μάρτυρες της συνάντησής τους- την περιπέτεια της σύγχρονης επιστήμης αναφερόμενος διεξοδικά στις πιθανές ερμηνείες, στις διαφωνίες, στα φαινόμενα και στα πειράματα που συνδέονται με την κβαντική φυσική: την «ερμηνεία της Κοπεγχάγης», τη θεωρία πιλοτικών κυμάτων του Λουί ντε Μπρολί – σύμφωνα με την οποία τα αρνητικά σωματίδια μεταφέρονται μαζί σε ένα είδος κύματος-, την ιδέα των Πολλών Κόσμων, τη θεωρία του υπερντετερμινισμού που δεν επιτρέπει την τυχαιότητα και πολλά άλλα.
Ο Michael Brooks, με σπουδές φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, συγγραφέας αρκετών βιβλίων και με πλούσια αρθρογραφία σε αρκετές εφημερίδες και επιστημονικές επιθεωρήσεις, ισορροπεί στο βιβλίο του με μεγάλη δεξιότητα τη βιογραφική αφήγηση με την επιστημονική γνώση και τη μυθοπλασία. Και μάς δίνει ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που αποδεικνύει ότι ο κόσμος της επιστήμης δεν είναι απροσπέλαστος ούτε βαρετός. Αρκεί να βρεις έναν πειστικό και ελκυστικό τρόπο να αποκαλύψεις την ομορφιά του.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
© Copyright 2001-2019 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
