Η προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (1873-1950), του κοσμοπολίτη επιστήμονα με τη σημαντική προσφορά στην επιστήμη των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Μηχανικής και της Αρχαιολογίας εξακολουθεί να εξάπτει το ενδιαφέρον. Αν και στην Ελλάδα, η ζωή και η επιστημονική του προσφορά δεν έχουν ακόμα επαρκώς εκτιμηθεί. Τα τελευταία χρόνια, αρκετές εκδόσεις βιβλίων, εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης και δημοσιεύματα φωτίζουν τη ζωή αυτού του ξεχωριστού Έλληνα που έζησε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στη Γερμανία.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε μία νέα βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή με συγγραφέα τον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη. Πρόκειται για καλαίσθητη έκδοση με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφες επιστολές από την προσωπική αλληλογραφία του μαθηματικού με πρόσωπα του οικείου του περιβάλλοντος αλλά και με σημαντικές προσωπικότητες της επιστήμης και της πολιτικής. Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μένανδρος, έχει τίτλο «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Μυθιστορηματική βιογραφία».
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Η προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (1873-1950), του κοσμοπολίτη επιστήμονα με τη σημαντική προσφορά στην επιστήμη των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Μηχανικής και της Αρχαιολογίας εξακολουθεί να εξάπτει το ενδιαφέρον. Αν και στην Ελλάδα, η ζωή και η επιστημονική του προσφορά δεν έχουν ακόμα επαρκώς εκτιμηθεί. Τα τελευταία χρόνια, αρκετές εκδόσεις βιβλίων, εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης και δημοσιεύματα φωτίζουν τη ζωή αυτού του ξεχωριστού Έλληνα που έζησε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στη Γερμανία.
Μία έκδοση που παρουσιάζει μια συνολική θεώρηση της ζωής και της επιστημονικής του δραστηριότητας είναι εκείνη που κυκλοφόρησε το 2007 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Πρόκειται για το βιβλίο “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ένας μαθηματικός υπό τη σκέπη της εξουσίας” με συγγραφέα τη φυσικό Μαρία Γεωργιάδου. Βασίστηκε σε μακροχρόνια έρευνα, σε πρωτότυπο αρχειακό υλικό και αδημοσίευτες πληροφορίες. Φωτίζει από πολλές όψεις τον περιπετειώδη βίο και το πολύπλευρο επιστημονικό έργο του μαθηματικού.
Ένας άνθρωπος, όμως, που έχει ασχοληθεί με ιδιαίτερη φροντίδα και αγάπη με τη ζωή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή είναι ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης. Το 2013 παρουσίασε μια μυθιστορηματική βιογραφία για τον μαθηματικό με τίτλο «Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή», (Εκδόσεις Στοχαστής). Ο συγγραφέας βρήκε έναν πρωτότυπο τρόπο να ζωντανέψει την προσωπικότητα του μαθηματικού. Η ελευθερία της μυθοπλασίας τον ώθησε να σκιαγραφήσει το πορτραίτο του επιστήμονα μέσα από την περιγραφή του έρωτα δύο νέων ανθρώπων, του Μιχάλη και της Μαρκέλλας, που βρίσκονται για σπουδές στο σύγχρονο Μόναχο, την πόλη που γεννήθηκε και έζησε ο Καραθεοδωρή. Η μορφή του επιστήμονα αναδύεται ανάγλυφα μέσα από το πάθος που οι δύο νέοι μοιράζονται για την επιστήμη και τη μαθηματική λογοτεχνία.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε μία νέα βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή με συγγραφέα τον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη. Πρόκειται για καλαίσθητη έκδοση με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφες επιστολές από την προσωπική αλληλογραφία του μαθηματικού με πρόσωπα του οικείου του περιβάλλοντος αλλά και με σημαντικές προσωπικότητες της επιστήμης και της πολιτικής. Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μένανδρος, έχει τίτλο «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Μυθιστορηματική Βιογραφία».
Ο συγγραφέας αναπλάθει τη ζωή του μαθηματικού ξεκινώντας από την ιστορία της οικογένειάς του, του πατέρα του Στέφανου, ο οποίος υπήρξε νομικός, διπλωμάτης και πρέσβης στα τέλη του 19ου αιώνα της οθωμανικής Πρεσβείας στο Βερολίνο, και της μητέρας του Δέσποινας που έφυγε από τη ζωή πολύ νωρίς, όταν ο Κωνσταντίνος ήταν έξι ετών. Με τη γέννηση του Καραθεοδωρή, τον Σεπτέμβριο του 1873 στο Μόναχο, έχουμε την ευκαιρία να ακολουθήσουμε τον κεντρικό ήρωα σε κάθε σημαντικό στάδιο της πορείας του, από την παιδική του ηλικία και την εξέλιξή του στο χώρο της επιστήμης έως το τέλος της ζωής του. Ο συγγραφέας μάς επιτρέπει να θαυμάσουμε το ανήσυχο πνεύμα του, να παρατηρήσουμε τα επιτεύγματά του, χωρίς να παραβλέπει το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον της εποχής στην οποία έζησε.
Το μυθοπλαστικό στοιχείο του βιβλίου εισέρχεται διακριτικά στην αφήγηση, προκειμένου να δώσει πνοή στα πραγματικά γεγονότα και να τα συνδέσει αρμονικά με τη μυθοπλασία. Τα βιογραφικά στοιχεία, το οικογενειακό, πνευματικό και κοινωνικό περιβάλλον του Καραθεοδωρή παρουσιάζονται, κυρίως, στο πρώτο μέρος του βιβλίου. Σε αυτό περιλαμβάνονται περιστατικά από τα παιδικά του χρόνια, οι εφηβικές ανησυχίες του, αλλά και το νεανικό του ταξίδι στην Αίγυπτο, όπου δούλεψε ως βοηθός στην κατασκευή του φράγματος του Ασουάν.
Από την ενότητα δεν απουσιάζουν οι ιδέες του για τον κόσμο, το πάθος του για τα μαθηματικά και οι σπουδές του. Ειδικότερα, η μαθητεία του στο Βερολίνο και, αργότερα, στο προπολεμικό Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, που είχε την ευκαιρία να γνωριστεί με σπουδαίους επιστήμονες όπως ήταν οι μαθηματικοί Ντάβιντ Χίλμπερτ, Φέλιξ Κλάιν και Χέρμαν Μινκόφσκι. Η γνωριμία και η προσωπική του σχέση με τον Αλβέρτο Αϊνστάιν μνημονεύεται ξεχωριστά. Εξελίσσεται στα χρόνια που ο Αϊνστάιν διατυπώνει την «ειδική θεωρία της σχετικότητας», σε μια εποχή που είχε τη συμπαράσταση ελάχιστων συναδέλφων του.
Το 1916, ο Αϊνστάιν τού έγραφε σε μια επιστολή που δημοσιεύεται στο βιβλίο: «[…] Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα τα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλύτερων […]».
Και ο Καραθεοδωρή, στην απαντητική επιστολή του προς τον Αϊνστάιν, σημειώνει: «[…] Δεν θα θέλατε να σκεφτείτε κάτι σχετικά με το πρόβλημα των χρονογραμμών; Εκεί βρίσκεται το κέντρο του άλυτου μέχρι τώρα προβλήματος του χωροχρόνου […]».
Η περιπετειώδης σχέση του Καραθεοδωρή με την Ελλάδα σκιαγραφείται μέσα από τις προσπάθειές του να οργανώσει, με την προτροπή του Ελευθερίου Βενιζέλου, το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης (εγχείρημα που σταμάτησε βίαια από τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής) και, στη συνέχεια, το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο βιβλίο παρουσιάζεται η αλληλογραφία του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, διακρίνονται οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στο εγχείρημά του αλλά και το πάθος του να προσφέρει στη χώρα καταγωγής του.
Η ανθρώπινη, περισσότερο συναισθηματική πλευρά του Καραθεοδωρή, αναδεικνύεται, τέλος, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, το οποίο είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση των επιστολών προς τον πατέρα του, την αδελφή του Ιουλία Καραθεοδωρή-Στρέιτ κ.ά. Ο αναγνώστης διακρίνει μέσα από τις επιστολές, τις αγωνίες του και σημαντικές στιγμές του οικογενειακού του βίου και έρχεται, σχεδόν αδιαμεσολάβητα, σε επαφή με τη σκέψη αυτής της ξεχωριστής προσωπικότητας του 20ού αιώνα.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
– Με ποιους τρόπους ζωντανεύει ο συγγραφέας στο βιβλίο του τη ζωή και το επιστημονικό έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή;
– Ποια είναι τα σημαντικά στοιχεία που μαθαίνουμε για την προσωπικότητά του μέσα από το φωτογραφικό υλικό και τις επιστολές που δημοσιεύονται στην έκδοση;
– Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ιδιαίτερης σχέσης του με τη χώρα καταγωγής του, την Ελλάδα;
– Ποια στοιχεία από την προσωπικότητα και τα επιτεύγματά του μπορούν να λειτουργήσουν ως παραδείγματα στην εποχή που ζούμε;
Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης
Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης ασχολείται αρκετά χρόνια, με ιδιαίτερη φροντίδα και αγάπη, με τη ζωή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της μυθιστορηματικής βιογραφίας που έγραψε για τον σημαντικό επιστήμονα, απαντά στις ερωτήσεις μας.
Το βιβλίο σας παρουσιάζει με μυθιστορηματική μορφή τη ζωή του σπουδαίου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Ποιο κίνητρο σάς ώθησε να αφηγηθείτε τη ζωή του κορυφαίου επιστήμονα και σε τι διαφέρει αυτή η έκδοση από άλλες που ασχολούνται με τη ζωή του;
Η προσωπική ζωή των διάσημων επιστημόνων δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύτερο κοινό όσο η επιστημονική. Συχνά, ζουν μίαν ασκητική ζωή και είναι βυθισμένοι στη μελέτη. Το να γράψεις, λοιπόν, τη βιογραφία τους είναι ένα κίνητρο. Η αναφορά στη ζωή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή ήταν για μένα μια αφορμή για να γνωρίσω στον κόσμο άγνωστες πτυχές του βίου του. Διάβασα, έψαξα και διερεύνησα τα χρόνια που έζησε, και κατάφερα να μάθω για την καριέρα του ως καθηγητή στο Πανεπιστήμιο. Το βιβλίο μου, «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, μυθιστορηματική βιογραφία», εκδόσεις Μένανδρος, νομίζω ότι διαφέρει από τις άλλες εκδόσεις που ασχολούνται με τη ζωή του επειδή μιλώ για την καθημερινότητα και για τα σπουδαιότερα γεγονότα του βίου του μέσω της μυθοπλασίας, βασιζόμενος σε πηγές και πραγματικά γεγονότα.
Στο βιβλίο σας επικρατεί η αίσθηση ότι το μυθοπλαστικό μέρος της ιστορίας επινοήθηκε για να στηρίξει τα πραγματικά γεγονότα. Πώς χειριστήκατε τη συνύπαρξη μυθοπλασίας και πραγματικών στοιχείων;
Συμφωνώ με την άποψη σας ότι χρησιμοποίησα τη μυθοπλασία για να περιγράψω τη ζωή του διάσημου μαθηματικού. Για να γίνει αυτό, είχα την εμπειρία από προηγούμενες πεζογραφικές δουλειές μου και από τα ιστορικά βιβλία που έχω εκδώσει. Ο συνδυασμός των δύο, της μυθοπλασίας και των πραγματικών στοιχείων, μπορεί να επιτευχθεί όταν ο συγγραφέας γνωρίζει την τεχνική της γραφής. Όταν ξεκίνησα τη συγγραφή του βιβλίου, ήξερα ότι έπρεπε να γράψω τη ζωή του με τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης να μάθει ουσιαστικά πράγματα για τον Καραθεοδωρή. Σκέφτηκα ότι ήθελα να προσεγγίσω τη μορφή του από τη βρεφική ηλικία μέχρι τη δύση της ζωής του. Θέλησα να έχω, δηλαδή, ένα πλάνο αρχής, μέσης και τέλους. Από την πρώτη στιγμή, μεταφέρθηκα ο ίδιος με τη φαντασία μου στη ζωή του ήρωά μου. Έγινα ο αφηγητής που θα έπλαθε τον πρωταγωνιστή με τέτοια στοιχεία που θα τον έκαναν να μοιάζει με τους κανονικούς ανθρώπους, αλλά θα είχε και σπάνια προτερήματα, όπως η εξυπνάδα, η ευγένεια, η οξύτητα και η μεγαλοφυΐα. Η μυθοπλασία με βοήθησε να ξεφύγω από την απλή αφήγηση, που είναι συχνά μια αναφορά γεγονότων και πραγμάτων, και να επινοήσω σκηνές και καταστάσεις που θα μπορούσαν να συνεπάρουν τον αναγνώστη. Και όλα αυτά, βασιζόμενος σε πραγματικά γεγονότα, που τα ήξερα διαβάζοντας αυτοβιογραφικά κείμενα του Καραθεοδωρή και άλλα από συνεργάτες του.
Ένα χαρακτηριστικό της έκδοσης είναι η ενσωμάτωση σε αυτήν ανέκδοτων επιστολών και άγνωστων στοιχείων από τη ζωή του Καραθεοδωρή. Από που προέρχεται αυτό το υλικό; Υπάρχουν ακόμα στοιχεία από την καθημερινότητα, την πολιτική και την επιστημονική του δραστηριότητα που παραμένουν άγνωστα ή ανεξερεύνητα;
Από το 2003 διαβάζω άρθρα ή βιβλία που έχουν σχέση ή έχουν γραφεί για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Έψαξα σε βιβλιοθήκες και σε αρχεία που είχαν στοιχεία για εκείνον. Στην αρχή ανακάλυψα στο Μουσείο Μπενάκη τις επιστολές που είχε ανταλλάξει με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Έπειτα εκείνες με την Πηνελόπη Δέλτα, και κάποια στιγμή εντόπισα ένα σημαντικό αρχείο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Στην αρχή πίστεψα ότι είναι το σπουδαιότερο αρχείο. Στην πορεία, ο ενθουσιασμός μου κόπασε, αφού συνεχίζοντας την έρευνά μου βρήκα τις επιστολές του Καραθεοδωρή στον πατέρα του Στέφανο, στην αδελφή του Ιουλία και στον γαμπρό του Γεώργιο Στρέιτ. Το αρχείο, λοιπόν, του Στρέιτ ήταν η συνέχεια, δηλαδή το να βυθιστώ στην ανάγνωση της αλληλογραφίας και να βρω ανέκδοτες επιστολές και καρτ-ποστάλ. Από άλλη πηγή βρήκα στη γαλλική γλώσσα το σχέδιο του Καραθεοδωρή για το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, όπως το είχε παραδώσει στον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Οι φωτογραφίες, και κάποια προσωπικά του αντικείμενα έχουν δοθεί από την κόρη του Δέσποινα Καραθεοδωρή στο Μουσείο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή στην Κομοτηνή, στον Σύνδεσμο Φίλων Καραθεοδωρή, όπως και στο Μουσείο Γένους Καραθεοδωρή στη Νέα Βύσσα Ορεστιάδας. Σίγουρα, θα υπάρχουν και άλλα ανέκδοτα στοιχεία από τη ζωή, την πολιτική και την επιστημονική του δραστηριότητα. Πρέπει, όμως, κάποιος άλλος ερευνητής να τα ανακαλύψει. Άλλωστε, η έρευνα με το πέρασμα του χρόνου πάντα πλουτίζεται με νέα στοιχεία που φανερώνουν άγνωστες πτυχές για μια προσωπικότητα.
Τα τελευταία χρόνια έχουν κυκλοφορήσει ορισμένες εκδόσεις με θέμα τον βίο και την επιστημονική προσφορά του κορυφαίου μαθηματικού. Θεωρείτε, παρ ’όλα αυτά, ότι έχει γίνει σε εμάς ευρύτερα αντιληπτή η συνεισφορά του στην επιστήμη και στη χώρα καταγωγής του;
Στη Γερμανία, όπου και έζησε πολλά χρόνια, έχουν εκδοθεί στη γερμανική γλώσσα οι περισσότερες επιστημονικές εργασίες του. Δεν γνωρίζω, όμως, κανένα βιβλίο στη γερμανική γλώσσα για τη ζωή του. Στην Γερμανία είναι επίσης γνωστός, όχι όσο ο Αλβέρτος Αϊνστάιν, και έχουν μάλιστα αφιερώσει μια αίθουσα με το όνομά του στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Στην Ελλάδα δεν έχουν μεταφραστεί τα Άπαντά του, και έχουν εκδοθεί λίγα βιβλία που μιλούν για το έργο και τη ζωή του. Μέσα από αυτά τα βιβλία αλλά και από εκπομπές στην τηλεόραση έχει γίνει γνωστός στους Έλληνες. Δεν ξέρουν, όμως, πολλά πράγματα για τη συνεισφορά του στην επιστήμη.
Ποια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία που καθιστούν ξεχωριστή την προσωπικότητα του;
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1950), υπήρξε μαθηματικός επιστήμονας διεθνούς φήμης, με έργο πολυσχιδές, εκτεταμένο στους τομείς των μαθηματικών, της φυσικής και της αρχαιολογίας. Το κίνητρό του ήταν η προσφορά στην πατρίδα και η φιλοπατρία. Έτσι, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή δυο φορές, μια το 1920 με την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης και τη δεύτερη το 1930 με τη διοργάνωση του Πανεπιστημίου των Αθηνών, συνεργάστηκε με τον Βενιζέλο με μόνο κίνητρο την αγάπη του για την πατρίδα. Παραιτήθηκε από την πανεπιστημιακή του έδρα στο Βερολίνο, και ήρθε στην Ελλάδα για να πραγματοποιήσει το όραμα του Βενιζέλου για μια καλύτερη παιδεία. Πρέπει να σημειωθεί ότι ως επιστήμονας είχε φιλική σχέση με τον Αλβέρτο Αϊνστάιν. Η σχέση τους αποδεικνύεται και από την αλληλογραφία τους. Επίσης, μεγάλες μορφές της μαθηματικής επιστήμης, όπως ο Μαξ Πλανκ και ο Νταβίντ Χίλμπερτ, ήταν συνεργάτες και φίλοι του. Δηλαδή, είχε την δυνατότητα να ζει ανάμεσα σε νομπελίστες επιστήμονες. Αυτά, μαζί με το ότι κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα έργο τεράστιας εμβέλειας, του έδωσαν τη δυνατότητα να διακριθεί και να καταστεί διάσημος, ήδη από την εποχή του.
© Copyright 2001-2021 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
