«Προς τα πού κατευθυνόμαστε;» αναρωτιέται στον τίτλο του βιβλίου του ("Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου") ο Ian Hodder, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Το ερώτημα, επίκαιρο όσο ποτέ, αναφέρεται στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και η απάντησή του δεν είναι καθόλου εύκολη! Ο κορυφαίος Βρετανός ανθρωπολόγος και αρχαιολόγος επανέρχεται σε ένα ζήτημα που βρίσκεται αρκετά χρόνια στο επίκεντρο του προβληματισμού του για τη σχέση των ανθρώπων με τα πράγματα.
O Hodder, στην εποχή που κυριαρχούν οι έννοιες της διασύνδεσης και του δικτύου, προτείνει μία θεωρία της εξέλιξης βασισμένη στην ιδέα της συνύφανσης (entanglement) και στην ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση των ανθρώπων από τα πράγματα. Η θητεία του στην αρχαιολογία εμπλουτίζει την έρευνά του και τον ωθεί να ξεκινήσει την αναζήτηση της συνύφανσης ανθρώπων και πραγμάτων από την ανακάλυψη της φωτιάς και την επινόηση του τροχού, για να φτάσει στα σύγχρονα αντικείμενα: στους υπολογιστές και στα δεκάδες γκάτζετ που ενισχύουν με σύνθετο τρόπο την προσκόλλησή μας στα πράγματα.
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
«Προς τα πού κατευθυνόμαστε;» αναρωτιέται στον τίτλο του βιβλίου του (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) ο Ian Hodder, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Το ερώτημα, επίκαιρο όσο ποτέ, αναφέρεται στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και η απάντησή του δεν είναι καθόλου εύκολη! Ο κορυφαίος Βρετανός ανθρωπολόγος και αρχαιολόγος επανέρχεται σε ένα ζήτημα που βρίσκεται αρκετά χρόνια στο επίκεντρο του προβληματισμού του για τη σχέση των ανθρώπων με τα πράγματα.
Σε αυτό το πλαίσιο τοποθετεί το βασικό ζήτημα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η καινοτόμος προσπάθειά του τον απομακρύνει από τα δύο κυρίαρχα σχήματα σκέψης, την ιδέα της προόδου και της φυσικής επιλογής, που επιχειρούσαν να ερμηνεύσουν, έως τώρα, την ανθρώπινη εξέλιξη.
O Hodder, στην εποχή που κυριαρχούν οι έννοιες της διασύνδεσης και του δικτύου, προτείνει μία θεωρία της εξέλιξης βασισμένη στην ιδέα της συνύφανσης (entanglement) και στην ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση των ανθρώπων από τα πράγματα. Η θητεία του στην αρχαιολογία εμπλουτίζει την έρευνά του και τον ωθεί να ξεκινήσει την αναζήτηση της συνύφανσης ανθρώπων και πραγμάτων από την ανακάλυψη της φωτιάς και την επινόηση του τροχού, για να φτάσει στα σύγχρονα αντικείμενα: στους υπολογιστές και στα δεκάδες γκάτζετ που ενισχύουν με σύνθετο τρόπο την προσκόλλησή μας στα πράγματα.
Η αυξανόμενη επιθυμία απόκτησης υλικών πραγμάτων αποτελεί μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, «όχι λόγω μιας έμφυτης επιθυμίας για αποθησαύριση», εξηγεί ο συγγραφέας, «αλλά εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εμπλεκόμαστε με τον κόσμο».
Η διαπίστωσή του στηρίζεται σε ένα είδος αρχαιολογικής προσέγγισης που αναζητά επιπλέον έναν τρίτο δρόμο, ανάμεσα στη βιολογική και την κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη, για να κατανοήσει πώς το ανθρώπινο «ον» εξαρτάται απόλυτα από τα κατασκευασμένα πράγματα και εξελίσσεται. Για τον Hodder τα αίτια της εξέλιξης ενδέχεται να είναι βαθύτερα και πιο πολύπλοκα από ό,τι υποστηρίζουν οι ιστορικοί και οι οικονομολόγοι του πρόσφατου παρελθόντος.
Η έννοια της συνύφανσης, οικεία επίσης στα επιστημονικά πεδία της βιολογίας, της κβαντομηχανικής, της πληροφορικής κ.ά., αποκτά στη μελέτη του Hodder και μια σκοτεινή διάσταση: «τα υλικά πράγματα έχουν επιφέρει τεράστιες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας και στο τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, αλλά την ίδια στιγμή μάς έχουν παγιδεύσει σε μία βαθύτερη εμπλοκή και σε μεγαλύτερη πίεση για καινοτομία».
Οι άνθρωποι, παρατηρεί ο Hodder, «εξαρτώνται από τα πράγματα για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες και για να λύσουν τα προβλήματά τους, αλλά τα πράγματα, με τη σειρά τους, εξαρτώνται για τη φροντίδα τους από τους ανθρώπους, εμπλέκοντάς τους σε ολοένα ευρύτερες συνυφάνσεις με διαφορετικά πράγματα και παγιδεύοντάς τους σε ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση από αυτά με το πέρασμα του χρόνου». Αυτή η εθιστική κατάσταση μπορεί να συμβάλλει στην εξέλιξη του ανθρώπου, δεν τον προστατεύει όμως από το αέναο αδιέξοδο.
Η προσέγγιση του Hodder αναλύει μέσα από πολλές διαδρομές το κεντρικό ζήτημα του βιβλίου. Για να φωτίσει την έρευνά του εξετάζει ενδελεχώς το ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό και το επιστημονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν οι θεωρίες της προόδου, της βιολογικής εξέλιξης και της πολυπλοκότητας· προκειμένου να σκιαγραφήσει τη δική του θεωρία της συνύφανσης, να μιλήσει για τη στενή σχέση των ανθρώπων με τα πράγματα που είναι μπλεγμένα σε αλληλουχίες, αλυσίδες συζεύξεων, και οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερες εξαρτήσεις. Η αύξηση του βαθμού της ανθρώπινης εξάρτησης οφείλεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, στην απεριόριστη φύση των συνυφάνσεων, στην απειθαρχία των πραγμάτων, και στις ιστορικές αναταράξεις στις οποίες αυτά υποβάλλονται.
Ποια είναι η λύση; O συγγραφέας δεν προτείνει, προφανώς, κάποια αντιυλιστική εκστρατεία ούτε κατηγορεί αποκλειστικά τα υλικά αγαθά ως υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη, την παγκόσμια φτώχεια και την αχαλίνωτη βία. Παραδέχεται όμως ότι χρειάζεται να αγωνιστούμε, για να είμαστε σε θέση να αξιολογούμε κριτικά τις αλυσίδες των συνυφάνσεων που απορρέουν από τα πράγματα, ενώ είναι απαραίτητο, όπως καταλήγει, «να παρακολουθούμε με σοφία, σύνεση και κρίση τις αλυσίδες των συνεπειών τους. Χρειάζεται να γίνουμε περισσότερο sapiens και λιγότερο faber».
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
© Copyright 2001-2024 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
