Αναρτήθηκε σε 10 Οκτωβρίου, 2022 κατηγορία: Ειδήσεις, Συνεντεύξεις | Tags: Γιάννης Ιωαννίδης, εκπαίδευση, Επιστήμη, Ιδέες, Συνέντευξη, Τεχνητή Νοημοσύνη

Αποστολή στη Χαϊδελβέργη

Τού Γιώργου Καρουζάκη

Πριν από λίγες ημέρες, στην εναρκτήρια τελετή του κορυφαίου επιστημονικού συνεδρίου Heidelberg Laureate Forum, που διεξάγεται κάθε χρόνο στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, νιώσαμε περήφανοι τη στιγμή που ανέβηκε στη σκηνή του συνεδρίου για να μιλήσει ο Έλληνας Καθηγητής Γιάννης Ιωαννίδης, πρόεδρος της Association for Computing Machinery (ACM), της μεγαλύτερης ένωσης επιστημόνων κι επαγγελματιών Πληροφορικής στον κόσμο. Η αλήθεια είναι ότι, παρά τη γενική αναγνώριση της αξίας και του υψηλού επιστημονικού επιπέδου αρκετών Ελλήνων επιστημόνων, δεν περιμένει κάποιος να δει έναν συμπατριώτη μας σε αυτήν τη θέση.

Ο Γιάννης Ιωαννίδης, Καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τέως Πρόεδρος του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά», είναι ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Association for Computing Machinery (ACM), με διετή θητεία που ολοκληρώνεται το 2024. Να υπενθυμίσουμε ότι η ACM, ανάμεσα στις πολλές δραστηριότητές της, απονέμει κάθε χρόνο, σε έναν ή περισσότερους επιστήμονες, το βραβείο A. M. Turing, το οποίο θεωρείται το «Βραβείο Νόμπελ της πληροφορικής».

Η διεθνής πορεία του Γιάννη Ιωαννίδη ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια και αναπτύσσεται σε διαφορετικές κατευθύνσεις στον επιστημονικό του τομέα. Εκτός του ότι έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 160 άρθρα σε κορυφαία περιοδικά και συνέδρια, ο Έλληνας καθηγητής είναι συντονιστής των έργων και επικεφαλής του νομικού προσώπου OpenAIRE, το οποίο υλοποιεί τις ευρωπαϊκές πολιτικές για την ανοιχτή επιστήμη και την ανοιχτή πρόσβαση σε ερευνητικές δημοσιεύσεις και ερευνητικά δεδομένα. Είναι, επίσης, διευθυντής λογισμικού στην εμβληματική ευρωπαϊκή πρωτοβουλία Human Brain Project (μια προσπάθεια δημιουργίας ενός υπολογιστικού μοντέλου του ανθρώπινου εγκεφάλου) και συντονιστής ή εταίρος σε δεκάδες άλλα ευρωπαϊκά έργα έρευνας και καινοτομίας.

Επιπλέον είναι Fellow της ACM και της επιστημονικής οργάνωσης IEEE, μέλος της Academia Europaea, καθώς και εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας και τέως μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου στο Φόρουμ Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τις Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI). Τέλος, είναι συνιδρυτής και αντιπρόεδρος του Παγκόσμιου Κόμβου Κλίματος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UN Sustainable Development Solutions Network), ενώ ανήκει και στο συμβούλιο στρατηγικής διαχείρισης του ελληνικού κόμβου του Δικτύου.

Στο τιμόνι της ACM

Στη διάρκεια του συνεδρίου HLF 2022 στην Χαϊδελβέργη είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μία μικρή συζήτηση με τον καθηγητή Γιάννη Ιωαννίδη. Το πρώτο ερώτημα που του θέσαμε ήταν σχετικό με την προεδρία της ACM, και τις δραστηριότητες της μεγαλύτερης στον κόσμο εκπαιδευτικής και επιστημονικής ένωσης στον τομέα της Επιστήμης των Υπολογιστών.

«Η ACM είναι ένας παγκόσμιος οργανισμός του οποίου τα μέλη είναι άτομα επαγγελματίες του χώρου. Υποστηρίζει την ανάπτυξη της επιστήμης, της τέχνης, της πρακτικής και των εφαρμογών της πληροφορικής και των αντίστοιχων τεχνολογιών, παρέχοντας ανοικτή επικοινωνία και ανοικτή διάδοση της γνώσης στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στην κοινωνία. Όλα αυτά, τα υλοποιεί με ένα υψηλό επίπεδο επαγγελματικού και επιστημονικού ήθους», απάντησε αρχικά ο συνομιλητής μας.

Και συνέχισε: «Η ACM δημιουργήθηκε κυρίως από ερευνητές για να εξυπηρετεί όσους διεξάγουν επιστημονική έρευνα και προάγουν την επιστήμη στα πανεπιστήμια, στα ερευνητικά κέντρα κ.ά. Και γι’ αυτό φιλοξενεί τόσες πολλές ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος, 38 σήμερα, στον τομέα της επιστήμης των υπολογιστών και των τεχνολογιών πληροφορικής. Παραδειγματικά, κάποιες από αυτές συνδέονται με τη διαχείριση δεδομένων, τη θεωρητική πληροφορική, την τεχνητή νοημοσύνη, την αρχιτεκτονική των υπολογιστών, και την επικοινωνία ανθρώπου-μηχανής, ενώ υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη σχέση της κοινωνίας με τους υπολογιστές.

Υλοποιεί, επίσης, οριζόντιες δράσεις, όπως τη διοργάνωση συνεδρίων και τη διαμόρφωση προγραμμάτων σπουδών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, που εμπνέουν εκπαιδευτικά προγράμματα σε όλο τον κόσμο. Ενδιαφέρεται επίσης για τη εδραίωση της επιστήμης της πληροφορικής, ως μιας ακόμη, ανεξάρτητης θετικής επιστήμης, και για τη μεταφορά σχετικών γνώσεων σε προγενέστερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, δηλαδή στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό, το γυμνάσιο και το λύκειο. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στο να διασφαλιστεί η ενδυνάμωση όσων παράγουν πληροφορική χωρίς να προέρχονται από τον κόσμο της επιστήμης, ώστε να ανταλλάξουν χρήσιμες πληροφορίες και να εξελιχθούν».

Ο Γιάννης Ιωαννίδης δεν θεωρεί, πάντως, παράδοξη την εκλογή ενός Έλληνα σε αυτήν τη θέση, αν και παραδέχεται ότι, στατιστικά, δεν περιμένεις κάποιον από την Ελλάδα να εκλεγεί πρόεδρος σε αυτόν τον οργανισμό. Πρόκειται για παγκόσμιες εκλογές, όμως, που βασίζονται στις σκέψεις και τα σχέδια που έχουν οι υποψήφιοι για το μέλλον, και τα μέλη που ψήφισαν επέλεξαν τον Έλληνα υποψήφιο και όχι τον Αμερικανό, όπως θα περίμενε κανείς, με βάση αυτά τα σχέδια και όχι το εθνικό υπόβαθρο των υποψηφίων.

H ανάπτυξη της πληροφορικής στην Ελλάδα

Ο συνομιλητής μας τονίζει ότι η πληροφορική παγκοσμίως, άρα και στη χώρα μας, αποτελεί κινητήριο δύναμη των πάντων, ενώ μιλώντας για το ακαδημαϊκό της επίπεδο στην Ελλάδα, λέει: «Τα τμήματα πληροφορικής, επιστήμης υπολογιστών, μηχανικών ηλεκτρονικών υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών, κτλ., είναι πάρα πολύ καλά και έχουν στελεχωθεί με εξαιρετικούς δασκάλους και ερευνητές. Σε πρακτικό επίπεδο, τα τελευταία χρόνια καταβλήθηκαν επίσης μεγάλες προσπάθειες για να εισαχθούν οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Ως εκ τούτου, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, είτε το θέλουν είτε όχι, εξοικειώνονται με αυτές τις τεχνολογίες. Μπορεί να μην είμαστε σαν την Αμερική, τη Σιγκαπούρη ή την Ιαπωνία, αλλά έχουν γίνει σημαντικά βήματα».

Ο καθηγητής τονίζει επίσης ότι η Ελλάδα έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία στην προσέλκυση ευρωπαϊκών πόρων στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας αλλά και στην υλοποίηση διεπιστημονικών συνεργασιών. «Οι Έλληνες συμμετέχουν σε κοινοπραξίες που διεκδικούν κονδύλια, και τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα μας είναι πάρα πολύ δραστήρια στη προσέλκυση κεφαλαίων σε αυτούς τους τομείς. Υπάρχει και η εθνική χρηματοδότηση είτε από το «Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας», το ΕΛΙΔΕΚ, είτε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και από άλλες πηγές. Η έρευνα επίσης είναι εξαιρετική και οι δημοσιεύσεις των Ελλήνων επιστημόνων σε αυτό το πεδίο είναι υψηλού επιπέδου.

Ως παράδειγμα της όλης δυναμικής του χώρου στην Ελλάδα, να αναφέρω σημαντικές εξελίξεις στο Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», το οποίο είναι το μοναδικό κέντρο στη χώρα που έχει αποκλειστική ενασχόληση τις τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας αλλά και έντονο διεπιστημονικό χαρακτήρα. Αυτήν τη στιγμή, με παραίνεση της ομάδας Ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού Hellenic Institute for Advanced Studies (HIAS), δημιουργείται ένα Ινστιτούτο Ρομποτικής, σε μια επιστημονική περιοχή, δηλαδή, που είναι νευραλγική για την έρευνα και τη βιομηχανία στη χώρα. Ένα ακόμη βήμα, το οποίο υλοποιείται στο Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», είναι η δημιουργία της μονάδας «Αρχιμήδης» που δίνει έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη, στην επιστήμη δεδομένων, και στους αλγορίθμους. Η πρωτοβουλία και η οργάνωση ανήκει σε μία τριανδρία κορυφαίων Ελλήνων επιστημόνων με διεθνή αναγνώριση, τον Κωστή Δασκαλάκη, το Χρίστο Παπαδημητρίου και τον Τίμο Σελλή. Επομένως γίνονται απίστευτα πράγματα στην Ελλάδα σε αυτούς τους τομείς».

Στη συνέχεια της κουβέντας μας αναζητήσαμε περισσότερες πληροφορίες από τον συνομιλητή μας για το περίφημο Human Brain Project, ένα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα που συνδέεται με την προσομοίωση του ανθρώπινου εγκεφάλου και εξελίσσεται με τη συνεργασία αρκετών χωρών.

«Το έργο αυτό δημιουργήθηκε για να μελετήσει τη λειτουργία του εγκεφάλου και να κατανοήσει τους μηχανισμούς του αλλά και πώς επηρεάζονται η συμπεριφορά, η ψυχολογία, η φυσιολογία και άλλα στοιχεία γενικώς, τόσο σε υγιείς εγκεφάλους όσο και στις περιπτώσεις με νευροεκφυλιστικές ασθένειες», απάντησε. Και εξήγησε: «Πρέπει να εξετάσουμε όλα τα επίπεδα στα οποία μπορεί να γίνει αυτή η προσομοίωση: το μοριακό, το ενδοκυτταρικό, το κυτταρικό, το νευρωνικό, το δικτυακό κ.ο.κ. Και στη συνέχεια να συνδέσουμε αυτά τα στοιχεία με το συμπεριφορικό μέρος και το γνωσιακό κομμάτι. Το σχέδιο αυτό υλοποιείται από νευροεπιστήμονες αλλά και από πληροφορικούς και ανθρώπους των δεδομένων, οι οποίοι διαμορφώνουν την τεχνολογία και την υποδομή για να το στηρίξουν. Εμείς ανήκουμε στη δεύτερη κατηγορία. Έχω το ρόλο του συντονιστή λογισμικού και η ομάδα μου συντονίζει την υλοποίηση του σχεδίου από τεχνολογικής πλευράς, ώστε να εξελίσσεται με σωστές μεθόδους μηχανικής, σωστή και σύγχρονη τεχνολογία, πάντα σε συνεργασία τόσο με ερευνητές όσο και με κλινικούς νευροεπιστήμονες.

Διερευνούμε, επίσης, τη δυνατότητα δημιουργίας μίας ομοσπονδίας νοσοκομείων, έτσι ώστε τα νοσοκομεία να μπορούν να μοιράζονται τα δεδομένα τους χωρίς να παραβιάζουν την προστασία της ιδιωτικής ζωής των ασθενών ή τους σχετικούς εθνικούς κανονισμούς και νόμους. Οι περισσότερες νευροεκφυλιστικές ασθένειες είναι σπάνιες – δεν υπάρχουν πολλά περιστατικά σε ένα νοσοκομείο. Έτσι, για να αποκτήσουμε στατιστική βαρύτητα, χρειάζεται να συλλέξουμε πολλά δεδομένα από πολλά νοσοκομεία. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία δεν είναι εύκολη, καθώς μπορεί να παραβιαστούν νόμοι, κανονισμοί, και να προκύψουν ηθικά ζητήματα. Ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να το κάνει κάποιος αυτό αποτελεί κομμάτι της έρευνάς μας».

Τεχνητή νοημοσύνη και ανοιχτή πρόσβαση

Η μεγάλη κινητικότητα που παρατηρείται στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης είναι ένα ζήτημα που ο Γιάννης Ιωαννίδης παρακολουθεί επίσης από κοντά με μεγάλο ενδιαφέρον, λέγοντας όμως ότι ο ενθουσιασμός μας για την καινοτομία και την ανάπτυξη θα πρέπει πλέον να λαμβάνει συνειδητά υπόψιν και τις επιπτώσεις των τεχνολογικών εξελίξεων: «Η χρήση κάθε τεχνολογίας έχει δύο όψεις. Θα πρέπει να φροντίσουμε τη θετική της όψη και να περιορίσουμε την αρνητική».

Τέλος, πριν κλείσουμε τη συζήτησή μας, ο Γιάννης Ιωαννίδης, μας μίλησε με ενθουσιασμό για την επιστημονική πρακτική της Ανοικτής Επιστήμης, κατά την οποία τα επιστημονικά αποτελέσματα της δημόσια χρηματοδοτούμενης έρευνας, οι δημοσιεύσεις, το λογισμικό, το σύνολο των δεδομένων κυκλοφορούν ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς και δεσμεύσεις. «Για να κάνουμε, όμως σωστή, επιστήμη, δεν αρκεί η ανοιχτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις, αλλά σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής της έρευνας», τόνισε. Και κατέληξε: «Μαζί με τη δημοσίευση οφείλεις να παρουσιάσεις και τα δεδομένα που χρησιμοποίησες, τον κώδικα, αν πρόκειται για λογισμικό, όλα τα στοιχεία, έτσι ώστε να μπορεί κάποιος άλλος να τα ελέγξει, να επαναλάβει την ερευνητική διαδικασία, να εξετάσει διαφορετικές παραμέτρους. Με αυτόν τον τρόπο χτίζεται καλύτερα η εμπιστοσύνη ανάμεσα στην κοινωνία και την επιστημονική κοινότητα».