Μικρή ιστορία της γνώσης

Παρουσίαση

Ερωτήσεις

Σχετικά βιβλία

• Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη

  Για τον συγγραφέα και θεωρητικό φυσικό Λέοναρντ Μλοντίνοφ, η περιέργεια είναι η δύναμη που κινεί τον κόσμο, την ανθρώπινη πρόοδο και την επιστήμη. Στο βιβλίο του, «Μικρή ιστορία της γνώσης: ο αγώνας του ανθρώπου από την προϊστορία ως σήμερα για την κατανόηση του σύμπαντος» (Μετάφραση: Ανδρέας Μιχαηλίδης – εκδόσεις Πατάκη), μάς δείχνει, μέσα από μια ζωηρή και εμπνευσμένη αφήγηση, πώς η περιέργεια ώθησε τον άνθρωπο να εξελιχθεί. Και να κάνει αυτό το μεγάλο ταξίδι, που τον οδήγησε από τη ζωή στις αφρικανικές σαβάνες στη σημερινή κατάκτηση της κβαντικής φυσικής.

  Στην ιστορία που αφηγείται έχει συνοδοιπόρους εξέχουσες προσωπικότητες· φιλοσόφους, επιστήμονες και στοχαστές. Δεν τους αγιογραφεί όμως. Ούτε τους θεωρεί αποκλειστικά υπεύθυνους για την εξέλιξη της επιστήμης. Για τον συγγραφέα, η πρόοδος δεν προέρχεται μόνον από τις ιδιοφυΐες αλλά συνδέεται με ένα ευρύτερο πολιτισμικό περιβάλλον. Μια σπουδαία ανακάλυψη μπορεί να προκύψει, άλλωστε, από ένα τυχαίο περιστατικό, να διαμορφωθεί από ποικίλα κοινωνικά ή πολιτικά γεγονότα. Η εποχή που θεωρούσαμε ότι μια φωτισμένη ιδιοφυΐα, αποκομμένη από τους πάντες, φέρει όλη τη γνώση του κόσμου στο κεφάλι της, μάλλον έχει παρέλθει.

  Αφήγηση σε τρία μέρη

  Το βιβλίο του, αν και σε κάθε σελίδα του τα ιστορικά και επιστημονικά στοιχεία συγκροτούν ένα στέρεο υπόβαθρο, ακολουθεί τη δομή του δράματος που εξελίσσεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, με τίτλο «Οι ευθυτενείς στοχαστές », καλύπτει ένα διάστημα εκατομμυρίων ετών, αφηγείται την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου μέσα στους αιώνες και στέκεται στην τάση του ανθρώπου να ρωτά «Γιατί; ». Αυτό το ερώτημα μάς ώθησε, σύμφωνα με τον συγγραφέα, «στις πρώτες πνευματικές διερευνήσεις και μας οδήγησε, εν καιρώ, στην ανάπτυξη της γραφής και των μαθηματικών, καθώς και στην έννοια του νόμου – στα απαραίτητα δηλαδή εργαλεία της επιστήμης».

  Η ανάγκη της επιβίωσης μάς παρακίνησε, επίσης, να αναπτύξουμε έναν εγκέφαλο που έχει την ικανότητα να σκέφτεται συμβολικά, να θέτει ερωτήματα και να κρίνει. Σε αυτήν τη φάση της εξέλιξης διερευνά τη δημιουργία των γλωσσών, παρατηρεί τα μαθηματικά της Μεσοποταμίας ως τέχνη και συμβολική γλώσσα, τις φιλοσοφικές παραδόσεις του Βούδα και του Κομφούκιου, και φτάνει στους Έλληνες φιλοσόφους που είδαν το Σύμπαν ως Κόσμο δομημένο και όχι ως Χάος. Πρόκειται για ένα άλμα ανεκτίμητης αξίας, κατά τον Μλοντίνοφ, που διαμόρφωσε από τότε σε ανυπολόγιστο βαθμό την ανθρώπινη επίγνωση.

  Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Οι επιστήμες», είναι αφιερωμένο στη γέννηση των επιστημών και στους νέους τρόπους συλλογισμού που αυτές εγκαθίδρυσαν. Στις ιστορίες του, που διανθίζονται με λεπτό χιούμορ, απομυθοποιητικές νύξεις και βιογραφικά στοιχεία από τη ζωή του συγγραφέα, εμφανίζονται κορυφαίοι διανοητές. Ανάμεσά τους βρίσκονται ο Γαλιλαίος, ο Νεύτωνας, ο Λαβουαζιέ, ο Δαρβίνος, οι οποίοι, εκτός από την αγωνία τους να ερευνήσουν και να τεκμηριώσουν μια σειρά από δύσκολα ζητήματα, έπρεπε να παλέψουν σκληρά ενάντια στις θεσμοθετημένες ιδεοληψίες του καιρού τους.

  Η συμβολή των Ελλήνων στην ανάπτυξη των επιστημών, η συρρίκνωση του επιστημονικού ενδιαφέροντος μετά τη διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η πρόοδος που σημείωσαν οι επιστήμονες του μεσαιωνικού ισλάμ είναι, επίσης, ορισμένα από τα θέματα που αναπτύσσονται σε αυτήν την ενότητα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται, ακόμη, στην επιστημονική επανάσταση, που ξεκίνησε με την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου και κορυφώθηκε με τη φυσική του Νεύτωνα, και στο πώς αυτές οι αναζητήσεις συμπορεύτηκαν με αντίστοιχες αλλαγές στη γλυπτική, στη ζωγραφική και στη φιλοσοφία.

  Στο τρίτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις», έχουμε μιαν απροσδόκητη εξέλιξη. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στη στιγμή που η ανθρωπότητα, ενώ είχε πειστεί ότι είχε αποκρυπτογραφήσει όλους τους νόμους της φύσης, υποδέχτηκε διανοητές όπως τον Αϊνστάιν, τον Μπορ και τον Χάιζενμπεργκ για να μιλήσουν για έναν κόσμο, αόρατο, στον οποίο οι γνωστοί νόμοι όφειλαν να γραφούν ξανά από την αρχή. Πρόκειται για τον μικρόκοσμο του ατόμου, που διέπεται από τους νόμους της κβαντικής φυσικής.

  «Αυτοί είναι οι νόμοι που ευθύνονται για τις τεράστιες και διαρκώς επιταχυνόμενες μεταβολές που βιώνει η σημερινή κοινωνία, αφού η κατανόηση του κβάντου κατέστησε δυνατή την εφεύρεση των υπολογιστών, των κινητών τηλεφώνων, της τηλεόρασης, των λέιζερ, του Διαδικτύου, της μαγνητικής απεικόνισης, της χαρτογράφησης του γονιδιώματος και των άλλων νέων τεχνολογιών που έφεραν την επανάσταση στη ζωή μας», γράφει ο Μλοντίνοφ.

  Συνολικά, το ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας αφηγείται την περιπέτεια της γνώσης έχοντας στο μυαλό του ότι η πρόοδος είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης περιέργειας, αλλά και της αμφιβολίας, της αποτυχίας και του λάθους. Αν και γνωρίζει, όπως σημειώνει, ότι «σε όποια εποχή και αν ζουν οι άνθρωποι, έχουν την τάση να πιστεύουν ότι βρίσκονται στο αποκορύφωμα της γνώσης – ότι παρόλο που οι πεποιθήσεις όσων προηγήθηκαν ήταν λανθασμένες, οι δικές τους απαντήσεις είναι σωστές και δεν πρόκειται ποτέ να ανατραπούν, όπως συνέβη με τις προηγούμενες».

• Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη

   

  • Ποια σημασία αποδίδει στην ενόρμηση της μάθησης ο συγγραφέας;

   

  • Με ποιο τρόπο συνδέει την πολιτισμική με την επιστημονική εξέλιξη;

   

  • Ποιοι είναι οι νέοι τρόποι συλλογισμού που εμφανίστηκαν με την εξέλιξη της επιστήμης;

   

  • Πώς προσεγγίζει την κβαντική επανάσταση ο συγγραφέας;

• Σχετικά βιβλία

  

  Πώς μαθαίνουμε

  

  Όπλα Μαθημαζικής Καταστροφής

  

  Νευροεκπαίδευση

  

  Φιλοσοφία της Ιστορίας

  

  Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)

  

  Προς τα πού κατευθυνόμαστε;