Οι δύο έμπειροι ιστορικοί της επιστήμης, ο Peter J. Bowler και ο Iwan Rhys Morus, οι δημιουργοί του βιβλίου «Η ιστορία της νεότερης επιστήμης. Μια επισκόπηση» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) θέλησαν, όπως οι ίδιοι επισημαίνουν, να δουν την ιστορία ως κάτι περισσότερο από έναν κατάλογο ονομάτων και ημερομηνιών.
Είχαν, επίσης, στο μυαλό τους, καθώς έγραφαν το βιβλίο, τη σκέψη ότι «η ιστορία είναι ένα αντικείμενο γύρω από το οποίο υπάρχουν διαφωνίες, επειδή τα τεκμήρια μπορούν να ερμηνευτούν με διαφορετικούς τρόπους και οι άνθρωποι ενδιαφέρονται με πάθος για την ερμηνεία που υποστηρίζουν».
Η συνολική εντύπωση που έχει ο αναγνώστης του βιβλίου επιβεβαιώνει, πάντως, τις προθέσεις των δημιουργών του, που δεν προσπάθησαν να παρουσιάσουν την ανάπτυξη της νεότερης επιστήμης ως τον θρίαμβο μιας συνεκτικής μεθοδολογίας και κοσμοθεώρησης πάνω στον τρόπο που σκεφτόμαστε και ζούμε. Αλλά ως ένα πλέγμα ανακαλύψεων, συμφερόντων και επιδράσεων που καλούμαστε να μελετήσουμε και να αξιοποιήσουμε για να αντιληφθούμε καλύτερα τη θέση μας μέσα στον κόσμο και την κοινωνία.
Παρουσίαση από τον Γιώργο Καρουζάκη
Οι δύο έμπειροι ιστορικοί της επιστήμης, ο Peter J. Bowler και ο Iwan Rhys Morus, οι δημιουργοί του βιβλίου «Η ιστορία της νεότερης επιστήμης. Μια επισκόπηση» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) θέλησαν, όπως οι ίδιοι επισημαίνουν, να δουν την ιστορία ως κάτι περισσότερο από έναν κατάλογο ονομάτων και ημερομηνιών. Είχαν, επίσης, στο μυαλό τους, καθώς έγραφαν το βιβλίο, τη σκέψη ότι «η ιστορία είναι ένα αντικείμενο γύρω από το οποίο υπάρχουν διαφωνίες, επειδή τα τεκμήρια μπορούν να ερμηνευτούν με διαφορετικούς τρόπους και οι άνθρωποι ενδιαφέρονται με πάθος για την ερμηνεία που υποστηρίζουν».
Αρκούν, όμως, η καλή γνώση του αντικειμένου, η κατάρτιση των συγγραφέων και η μεγάλη διδακτική και συγγραφική τους εμπειρία, για να συνθέσουν μια επιτυχημένη επισκόπηση της ιστορίας της επιστήμης; Έναν κλάδο σύνθετο και συχνά αμφιλεγόμενο; Οι ίδιοι δεν είχαν την πρόθεση, πάντως, να συνθέσουν μια συνολική, σχολαστική επιστημονική επισκόπηση. Το βιβλίο γεννήθηκε από την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα εγχειρίδιο για προπτυχιακούς φοιτητές, που θα μπορεί να προσελκύσει και το ενδιαφέρον του μέσου αναγνώστη.
Στην εισαγωγή της έκδοσης εξηγούν την επιλογή τους να επικεντρωθούν στους τελευταίους αιώνες και στη νεότερη επιστήμη, χωρίς, φυσικά, να υποτιμήσουν τη σημασία που είχε στην επιστημονική εξέλιξη η φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, το Ισλάμ ή η αναβίωση της μάθησης στη μεσαιωνική Δύση. Σκοπός τους ήταν να ενθαρρύνουν τους φοιτητές και τους αναγνώστες να δουν την επιστήμη ως ένα πολύπλοκο δίκτυο σχέσεων, ανάμεσα στις επιστημονικές εξελίξεις και τη σύγχρονη κοινωνία. «Αυτή η μετατόπιση», τονίζουν, «αντανακλά τη σύγχρονη τάση να αντιμετωπίζουμε την ιστορία της επιστήμης λιγότερο από την άποψη των εννοιολογικών (θεωρητικών) καινοτομιών και περισσότερο με βάση τις ερευνητικές κατευθύνσεις, τις πρακτικές εξελίξεις και την ολοένα αυξανόμενη επιρροή του κράτους και της βιομηχανίας».
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη, ενώ κάθε κεφάλαιο διατηρεί μια νοηματική αυτονομία, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να το προσεγγίσει ξεχωριστά. Το πρώτο μέρος εξετάζει βασικά επεισόδια από την αλυσίδα της επιστημονικής ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της Επιστημονικής Επανάστασης του 17ου αιώνα. Κάθε κεφάλαιο αναφέρεται σε ένα διαφορετικό επιστημονικό πεδίο: τη χημική επανάσταση, την ηλικία της γης, τη δαρβινική επανάσταση, τη νέα βιολογία, τη γενετική, τη φυσική του 20ου αιώνα, την κοσμολογία και την εμφάνιση των επιστημών του ανθρώπου.
Για παράδειγμα, στα συμπεράσματα του κεφαλαίου για τη δαρβινική επανάσταση, οι συγγραφείς επισημαίνουν, εκτός των άλλων, ότι η συγκεκριμένη επανάσταση δεν έχει, στην ουσία, επιτευχθεί. Κάνουν λόγο για τις δυσκολίες που δημιούργησε η θεωρία και η εξέλιξή της στις παραδοσιακές πεποιθήσεις, με την επανεμφάνιση της φονταμενταλιστικής αντεπίθεσης που πρωτοδιατυπώθηκε το 1920. Και τονίζουν ότι μεγάλος αριθμός πιστών, σε όλο τον κόσμο, απορρίπτει απερίφραστα τη θεωρία και εξακολουθεί να είναι στραμμένος στην ιδέα της θεϊκής δημιουργίας. «Παρ΄ότι η δαρβινική επανάσταση στην επιστήμη έχει συντελεστεί, η επανάσταση στις λαϊκές αντιλήψεις έχει ακόμη μακρύ δρόμο μπροστά της».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν, σε αρκετά κεφάλαια, οι παρατηρήσεις των συγγραφέων, όπως αυτές που κάνουν, για παράδειγμα, στο κεφάλαιο της κοσμολογίας για τη μεταμόρφωση του σύμπαντος κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. «Στα τέλη του 20ου αιώνα ο χώρος και ο χρόνος θεωρούνταν εν γένει απόλυτες κατηγορίες, με ιδιότητες αμετάβλητες και σταθερές ανεξάρτητα από τη θέση και την ταχύτητα του παρατηρητή», γράφουν. Και αναφέρονται στην αλλαγή των αντιλήψεων για το σύμπαν που επέφεραν οι νέες τεχνικές, η τεχνολογία και οι νέες θεωρητικές κοσμοαντιλήψεις. Ώστε να φτάσουμε στο συμπέρασμα ότι ο γαλαξίας μας είναι ένας σχετικά άσημος γαλαξίας ανάμεσα σε αναρίθμητους άλλους.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου δεν αρκείται στην παρουσίαση επιτευγμάτων και διαφορετικών απόψεων για τα επιστημονικά ζητήματα. Επιχειρεί να αναλύσει τον τρόπο που οι ανακαλύψεις αλληλεπιδρούν με τις κοινωνικές αλλαγές, και πώς η εξέλιξη της επιστήμης αναγκάζει την κοινωνία να ξανασκεφτεί τις θρησκευτικές, ηθικές και φιλοσοφικές αξίες της. Εδώ βρίσκουν στέγη οι προβληματισμοί των συγγραφέων για την οργάνωση της επιστήμης, και εξετάζονται οι σχέσεις της επιστήμης με τη θρησκεία, την τεχνολογία, την ιατρική, τον πόλεμο αλλά και με το φύλο. Ειδικά στο τελευταίο κεφάλαιο, έρχεται στο προσκήνιο η ενδιαφέρουσα άποψη ορισμένων μελετητών που υποστηρίζουν ότι ο σταδιακός αποκλεισμός των γυναικών από την επιστήμη κατέληξε στην εμφάνιση στάσεων απέναντι στη φύση που αντανακλούν μια πιο σκληρή, ανδροκρατούμενη οπτική που βάζει στο περιθώριο θεωρίες που αναζητούν μια πιο ολιστική και διαδραστική αντίληψη.
Η συνολική εντύπωση που έχει ο αναγνώστης του βιβλίου επιβεβαιώνει, πάντως, τις προθέσεις των δημιουργών του, που δεν προσπάθησαν να παρουσιάσουν την ανάπτυξη της νεότερης επιστήμης ως τον θρίαμβο μιας συνεκτικής μεθοδολογίας και κοσμοθεώρησης πάνω στον τρόπο που σκεφτόμαστε και ζούμε. Αλλά ως ένα πλέγμα ανακαλύψεων, συμφερόντων και επιδράσεων που καλούμαστε να μελετήσουμε και να αξιοποιήσουμε για να αντιληφθούμε καλύτερα τη θέση μας μέσα στον κόσμο και την κοινωνία.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
– Γιατί οι συγγραφείς του βιβλίου εστιάζουν την προσοχή τους στην επιστήμη από τον 17ο αιώνα και μετά;
– Σχολιάστε τη φράση από το βιβλίο: «Οι επιστημονικές θεωρίες δεν είναι συλλογές τεκμηρίων, είναι μοντέλα του κόσμου, που σε κάποιο βαθμό είναι σε θέση να ελέγχονται από τα τεκμήρια».
– Για ποιους λόγους τα μαθηματικά και η αστρονομία θεωρούνταν πριν από τον 17ο αιώνα κατώτερες επιστήμες;
– Ποια σημασία δίνουν οι συγγραφείς του βιβλίου στην εκλαΐκευση της επιστήμης;
© Copyright 2001-2024 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
