Με ποιο τρόπο μπορούν ορισμένοι δημιουργοί να μετατρέψουν μια σύνθετη ιδέα σε μια συναρπαστική ιστορία; Ο σχεδιαστής κόμικς Αλέκος Παπαδάτος, η εικονογράφος Annie Di Donna και ο συγγραφέας και θεωρητικός του πολιτισμού Αβραάμ Κάουα, κατάφεραν να μεταμορφώσουν την ιδέα της δημοκρατίας, στο ομώνυμο graphic novel που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος και στα αγγλικά από τις εκδόσεις Βloomsbury, σε μια ελκυστική ιστορία για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Αξίζει να επισημάνουμε τον εξαιρετικό σχεδιασμό και την εντυπωσιακή απεικόνιση της ιστορίας με την αξιοποίηση, σε σωστές δόσεις, διαφορετικών στοιχείων από ποικίλες τέχνες. Παρατηρώντας τις εκφράσεις των προσώπων των ηρώων, την ακρίβεια της απεικόνισης των χειρονομιών και του περιβάλλοντος σε κάθε καρέ, τις οπτικές γωνίες και την έκρηξη των χρωμάτων, ξεχνάς ότι κρατάς στα χέρια σου ένα graphic novel. Και νιώθεις ότι έχεις εισχωρήσει στο εσωτερικό ενός πολυεπίπεδου έργου τέχνης, στο οποίο η ποπ αισθητική συναντά τον κόσμο των ιδεών, τη φιλοσοφία, την Ιστορία, τη ζωγραφική, το επικό στοιχείο του Χόλιγουντ και το στοχαστικό σινεμά του Ακίρα Κουροσάβα.
Παρουσίαση από τον Γιώργο Καρουζάκη
Με ποιο τρόπο μπορούν ορισμένοι δημιουργοί να μετατρέψουν μια σύνθετη ιδέα σε μια συναρπαστική ιστορία; Ο σχεδιαστής κόμικς Αλέκος Παπαδάτος, η εικονογράφος Annie Di Donna και ο συγγραφέας και θεωρητικός του πολιτισμού Αβραάμ Κάουα, κατάφεραν να μεταμορφώσουν την ιδέα της δημοκρατίας, στο ομώνυμο graphic novel που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος και στα αγγλικά από τις εκδόσεις Βloomsbury, σε μια ελκυστική ιστορία για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Η πρότερη εμπειρία του Αλέκου Παπαδάτου και της Annie Di Donna από τη δημιουργία του διεθνούς μπεστ σέλερ Logicomix, που δημιούργησαν με τον συγγραφέα Απόστολο Δοξιάδη και τον θεωρητικό της πληροφορικής Χρίστο Χ. Παπαδημητρίου το 2008, μοιάζει να είχε καθοριστικό ρόλο στη σύνθεση των ιδεών και στην σχεδιαστική αμεσότητα και του νέου εγχειρήματός τους.
Το Logicomix κατάφερε να προσεγγίσει με πρωτόγνωρο τρόπο την πολυδιάστατη προσωπικότητα και σκέψη του Βρετανού φιλοσόφου και μαθηματικού Μπέρτραντ Ράσελ, ανιχνεύοντας, εκτός των άλλων, και τη φύση της μαθηματικής λογικής. Το graphic novel Δημοκρατία αξιοποιεί την ιδέα της δημοκρατίας για να επικεντρωθεί σε μια κρίσιμη στιγμή στην περιπέτεια του ανθρώπινου είδους. Να προσεγγίσει τη γέννηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, να στοχαστεί, με σύγχρονο τρόπο, πάνω στις έννοια της Ιστορίας και να αναδείξει τη διαχρονική σημασία του να είσαι πολίτης. Και όλα αυτά σε ένα μυθικό περιβάλλον, στο οποίο η αφήγηση συνυπάρχει με εκρηκτικά χρώματα, τις ζωηρές χειρονομίες και τα συναισθήματα δεκάδων ηρώων.
Κεντρικό πρόσωπο της δράσης είναι ο νεαρός ζωγράφος Λέανδρος. Είναι το μόνο επινοημένο πρόσωπο της ιστορίας, που υφαίνει αριστοτεχνικά γύρω από τη διήγηση του, λίγο πριν ξεκινήσει η Μάχη του Μαραθώνα (490 π. Χ), τα γεγονότα της εποχής που γεννήθηκε η δημοκρατία.
Όλα ξεκινούν στις αρχές του 5ου αιώνα π. Χ., «όταν ο Δαρείος, ο Βασιλιάς των Περσών έχει εξαπολύσει τον πανίσχυρο στόλο του στο Αιγαίο, ενάντια σε όλες τις ελληνικές πόλεις που του αρνήθηκαν γη και ύδωρ». Στην προσπάθειά του να τονώσει το ηθικό των συντρόφων του πριν από τη μάχη ενάντια στον εχθρό, ο Λέανδρος αρχίζει να τους διηγείται την ιστορία του. Έχοντας δει με τα μάτια του τις φρικαλεότητες των τυραννικών καθεστώτων αλλά και τη δημιουργία ενός νέου πολιτεύματος, ο Λέανδρος εξιστορεί μια ζωή γεμάτη ένταση, κινδύνους και μεγάλες ιδέες. Πρόκειται για μια πορεία μετάβασης, από το τέλος της εποχής των θεών στην πολύπλοκη γένεση της δημοκρατίας. Επικές σκηνές και συνταρακτικά γεγονότα εναλλάσσονται μπροστά στα μάτια μας για να επισημάνουν πως η δημοκρατία αναδύθηκε από τη συνάντηση διαφορετικών στοιχείων: όχι μόνο από την τύχη και τις συγκυρίες, αλλά και από την ευφυΐα και τη γενναιότητα φωτισμένων ανθρώπων.
Ανάμεσα στα μυθικά και ιστορικά πρόσωπα που συναντάμε βρίσκονται η θεά Αθηνά που προτρέπει τον ήρωα να συνεχίσει να ζωγραφίζει για να αναμετρηθεί με τα όριά του, και φυσικά, ο Κλεισθένης, ο οποίος του διδάσκει τις δημοκρατικές αρχές. Η μετάβαση από τον παλιό κόσμο, που αντιπροσωπεύουν οι θεοί, στην ανθρωποκεντρική εποχή της δημοκρατίας είναι, άλλωστε, ένα ισχυρό, δομικό στοιχείο ολόκληρης της ιστορίας.
Αναρωτιέστε πόσο πιστό σε πραγματικά γεγονότα και εξακριβωμένα στοιχεία παραμένει το graphic novel, Δημοκρατία; Την απάντηση δίνει ο Αβραάμ Κάουα στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου: «Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δουλέψαμε τη Δημοκρατία θυμίζουν εκείνες κάτω από τις οποίες δούλεψε το αγγείο του ο Λέανδρος: δεν είχαμε στα χέρια μας παρά φευγαλέες όψεις των ανθρώπων, των κινήτρων και των ιδεών που γέννησαν την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Σαν τον πρωταγωνιστή μας, παλέψαμε κι εμείς να βγάλουμε νόημα από αντικρουόμενες καταγραφές και προκατειλημμένες ερμηνείες μιας ιστορίας πραγματικά παλιάς».
Αξίζει να επισημάνουμε, τέλος, τον εξαιρετικό σχεδιασμό και την εντυπωσιακή απεικόνιση της ιστορίας με την αξιοποίηση, σε σωστές δόσεις, διαφορετικών στοιχείων από ποικίλες τέχνες. Παρατηρώντας τις εκφράσεις των προσώπων των ηρώων, την ακρίβεια της απεικόνισης των χειρονομιών και του περιβάλλοντος σε κάθε καρέ, τις οπτικές γωνίες και την έκρηξη των χρωμάτων, ξεχνάς ότι κρατάς στα χέρια σου ένα graphic novel. Και νιώθεις ότι έχεις εισχωρήσει στο εσωτερικό ενός πολυεπίπεδου έργου τέχνης, στο οποίο η ποπ αισθητική συναντά τον κόσμο των ιδεών, τη φιλοσοφία, την Ιστορία, τη ζωγραφική, το επικό στοιχείο του Χόλιγουντ και το στοχαστικό σινεμά του Ακίρα Κουροσάβα.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Από τον Γιώργο Καρουζάκη
To graphic novel Δημοκρατία βρίθει από θαυμαστούς χαρακτήρες και έντονο χρώμα, προσφέροντάς μας ταυτόχρονα μια νέα, σύγχρονη ματιά στο πώς επήλθε μια από τις μεγαλύτερες επινοήσεις της παγκόσμιας πολιτικής ιστορίας. Ο σχεδιατής κόμικς Αλέκος Παπαδάτος, που δημιούργησε μαζί με τον Αβραάμ Κάουα και την Anni Di Donna το ξεχωριστό αυτό βιβλίο, απαντά στις ερωτήσεις μας για τη γέννησή του.
Πώς προέκυψε η ιδέα του graphic novel Δημοκρατία;
«Τα τελευταία χρόνια διαβάζω ιστορικά βιβλία. Μέσα από τα διαβάσματα, και προσπαθώντας να βοηθήσω την κόρη μου σε μια εργασία της, εμφανίστηκε το πρόσωπο του Κλεισθένη, ο οποίος έπαιξε κεντρικό ρόλο στα γεγονότα γύρω από τη θεμελίωση της δημοκρατίας στον έκτο αιώνα πΧ. Αυτός ο αιώνας είναι κρυμμένος στο σκοτάδι, λόγω έλλειψης επαρκών ιστορικών στοιχείων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν θέμα περιέργειας».
Ποια σημασία έχει να αφηγηθεί κάποιος σήμερα, μέσα από τη γλώσσα των comics, μια ιστορία για τη γέννηση της δημοκρατίας;
«Είναι γνωστό ότι στην εποχή μας οι κλασικές σπουδές μπαίνουν στην άκρη προς όφελος των λεγόμενων θετικών. Οι λόγοι είναι πολλοί και έχει ενδιαφέρον να αναζητήσει κανείς το γιατί. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι μια γενική άγνοια για την ιστορία μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το θέμα δεν το είχε πιάσει κανείς σε κάποιο αφηγηματικό μέσο της λεγόμενης ποπ κουλτούρας. Ήταν λοιπόν μια ευκαιρία».
O αναγνώστης του βιβλίου έχει συχνά την αίσθηση ότι παρακολουθεί τα γεγονότα μιας σύγχρονης ιστορίας. Έχει αλλάξει αρκετά από τότε η αντίληψη και η συμπεριφορά των ανθρώπων;
«Έχουν αλλάξει πολλά σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην αρχαία Αθήνα έλλειπαν πολλά ως προς την προστασία του ατόμου, σε σύγκριση με σήμερα. Οι πολιτικοί όμως δεν έχουν αλλάξει, αλλά ούτε οι πολίτες, ως προς την ανασφάλεια που τους κάνει ευάλωτους και χειραγωγίσιμους».
Πώς θα χαρακτηρίζατε, σήμερα, τον Κλεισθένη και την ιδέα του να παρέμβει στον τρόπο εκπροσώπησης των ανθρώπων στη δημόσια ζωή;
«Φαίνεται ότι η παρέμβαση του Κλεισθένη, αν πιστέψουμε τις πηγές, ήταν καίρια. Οι Αθηναίοι ήταν έτοιμοι, συνειδητοποιημένοι και ώριμοι για να δεχτούν τις μεταρρυθμίσεις. Η “μήτις” του Κλεισθένη βοήθησε να επισπευσθούν κάπως τα πράγματα σε μια στιγμή που υπήρξε ένα επικίνδυνο κενό εξουσίας, όπου οι ολιγαρχικοί προσπάθησαν να επιβάλλουν με τη βία το δικό τους επικουρούμενοι από τους Σπαρτιάτες».
Ποιες ιδιότητες κάνουν ξεχωριστό τον Λέανδρο, τον βασικό ήρωα και αφηγητή της ιστορίας;
«Τον Λέανδρο τον έλκει η αγγειογραφία, ειδικά η αφήγηση με εικόνες. Η τάση του αυτή ήταν χρήσιμη για το δέσιμο της ιστορίας μας, ειδικά στο σημείο όπου ο Κλεισθένης τον πείθει ότι η εικόνα είναι χρήσιμη στη διάδοση των ιδεών. Το ίδιο χρήσιμη ήταν στο σημείο όπου τα όνειρά του γίνονται συντρίμμια, επειδή ταύτισε το εγώ του με τα έργα του. Η συντριβή στην περίπτωση αυτή είναι στοιχείο που οδηγεί σε περισσότερη επίγνωση».
O τρόπος σχεδιασμού και αφήγησης του βιβλίου, μοιάζει να αντλεί στοιχεία από διαφορετικές τέχνες. Συνδυάζει την ελευθερία της γλώσσας των comics, με στοιχεία από το ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά και το σινεμά, με την επιλογή του flashback ή την προσεκτική σύνθεση των καρέ. Ποια ήταν η δική σας επιδίωξη όταν σχεδιάζατε την ιστορία;
«Όλα τα άτομα της ομάδας εκμεταλλευτήκαμε τις τεχνικές, τα εργαλεία και την εμπειρία μας από τις διάφορες αφηγηματικές τέχνες που ζήσαμε σαν επαγγελματίες ή σαν ερασιτέχνες. Ο κινηματογράφος είναι κάπου στο κέντρο όλων αυτών. Υπάρχει μια σύντομη φράση του Ηρόδοτου που πυροδότησε την ιδέα της πλαισίωσης της ιστορίας στη τελευταία νύχτα πριν τη μάχη του Μαραθώνα. Το flashback ήταν απαραίτητο, διότι ολόκληρη η ιστορία του Λέανδρου έπρεπε να λέγεται στο Μαραθώνα, πριν από τη μάχη. Μόνο τότε η ιστορία της θεμελίωσης της δημοκρατίας φωτιζόταν σε όλο της το εύρος».
Η δημιουργία, το μεγαλείο της τέχνης, βρίσκονται στον πυρήνα του βιβλίου εν μέσω πολέμων και πολιτικών αναταραχών. Ποια σημασία έχει η τέχνη στην εξέλιξη της ιστορίας;
«Σε περιόδους που έχουμε χάσει το λογαριασμό από το χάος των εξελίξεων, οι καλλιτέχνες είναι συχνά εκείνοι που μας προσφέρουν με τα έργα τους σοφία και ενόραση. Δυστυχώς, η ιδιαίτερη σχέση που έχουν με την υλική πραγματικότητα, τους κάνει ευάλωτους. Όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, σε οποιαδήποτε μορφή, είτε συντρίβουν είτε χειραγωγούν την τέχνη και την επιστήμη, όπως και τη μετάδοση της πληροφορίας. Η χρήση του χαρακτήρα ενός καλλιτέχνη στην ιστορία μας έχει σχέση με την πίεση που υφίστανται οι ελευθερίες σε περιόδους πολιτικών αναταραχών».
Έχετε πει ότι η Δημοκρατία είναι η συνέχεια του Logicomix. Με ποιο τρόπο;
«Συχνά στην τέχνη το ένα έργο εμπνέει το επόμενο. Η φρεσκοαποκτημένη εμπειρία του Logicomix ήταν η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η “Δημοκρατία”. Οι συνεργάτες είναι συχνά επίσης πηγή έμπνευσης. Η συνεργασία με τον Απόστολο Δοξιάδη, που έγραψε το σενάριο και ενέπνευσε την παραγωγή του Logicomix, ήταν καθοριστική. Ήταν μια εποχή όπου είχαμε πάρει φόρα με το graphic novel, το οποίο παρουσιάστηκε σαν ένα εξαιρετικό εργαλείο να μεταδώσουμε ιδέες και να πάμε ένα μικρό βήμα παραπέρα την τέχνη μας».
© Copyright 2001-2023 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
