Συγγραφέας
Γκετζ, Ντενί
Θέμα
Αρχαιότητα • Μαθηματικά • Μαθηματική Λογοτεχνία • Μυθιστόρημα
Ηλικία
Γυμνάσιο • Ενήλικες • Λύκειο
Οι πέντε ζωές της Αεμέρ, πέντε σελίδες από την ιστορία της πολύπαθης Μεσοποταμίας, οι πέντε φάσεις της ανακάλυψης του πιο μυστηριώδους αριθμού, του αριθμού που δηλώνει την απόλυτη απουσία: του 0. Η αφήγηση ξεκινά κατά τη διάρκεια ενός αμερικανικού βομβαρδισμού στο σύγχρονο Ιράκ και ξετυλίγεται προς τα πίσω, την εποχή που στη χώρα κατοικούσαν οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Άραβες, όλοι αυτοί οι λαοί που συνεισέφεραν στη διαμόρφωση της κατά τεκμήριο πιο κενής περιεχομένου έννοιας, της έννοιας του … τίποτα.
Η φαντασία μετατρέπει τα μαθηματικά σε «παιχνίδι»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΟΠΗ ΜΟΥΣΟΥΡΑΚΗ
Οταν ο Πτολεμαίος ο 2ος ρώτησε τον Ευκλείδη αν υπάρχει κάποιος σύντομος δρόμος για να καταλάβει κάποιος τη γεωμετρία, πήρε την περίφημη απάντηση: «Δεν υπάρχει βασιλική οδός για τη Γεωμετρία».
Κι όμως, φαίνεται η χαρισματική πένα κάποιων συγγραφέων να ‘χει ανακαλύψει εκείνο το κρυφό μονοπάτι που κάνει τα μαθηματικά ένα συναρπαστικό παιχνίδι, μια ευχάριστη περιπέτεια του νου, ακόμα και για όσους τα κοιτάζαμε με τρόμο μέχρι χθες.
Ο Ντενί Γκέτζ, ιδιαίτερα γνωστός μας μετά την τεράστια επιτυχία που σημείωσε με το «Θεώρημα του Παπαγάλου», έρχεται με το νέο του βιβλίο, «Τα αστέρια της Βερενίκης» (που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες από τις εκδόσεις «Ψυχογιός», σε μετάφραση του Τεύκρου Μιχαηλίδη), να επιβεβαιώσει και πάλι την επιδεξιότητά του να διεγείρει απολαυστικά τον αναγνώστη και να τον οδηγεί με βαθιά οικειότητα σε κείνα τα δώματα του νου και της ιστορίας που γέννησαν μεγάλα οράματα.
Μεγάλος πρωταγωνιστής του βιβλίου, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ιερό ακόμα και σήμερα σύμβολο για ό,τι πολύτιμο σηματοδοτεί: τη φωτεινή εκδοχή της ανθρώπινης πορείας, την παρακλητική ανάταση του ανθρώπινου νου προς το σύμπαν της γνώσης. Από τον 3ο π.Χ. αιώνα μοιάζει να συγκεντρώνεται εδώ όλη η πνευματική λάμψη του ελληνισμού, θέτοντας τις βάσεις για την αστρονομία, τη γεωμετρία, τα μαθηματικά και γενικότερα τις γνώσεις που έχουμε σήμερα.
Μέσα στους διαδρόμους της ο Ερατοσθένης θα κατακτήσει βήμα προς βήμα το μεγάλο του στόχο και θα πραγματοποιήσει μία από τις πιο συγκλονιστικές ανακαλύψεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου: την πρώτη μέτρηση της Γης.
Ο Γκετζ, μαθηματικός ο ίδιος, ερευνητής και καθηγητής Ιστορίας και Επιστημολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, αξιοποιεί με μεγάλη ευχέρεια όλο τον πλούτο των γνώσεών του, αλλά προπάντων καταφέρνει να τις μεταδώσει στον αναγνώστη με εξαιρετική αμεσότητα και φρεσκάδα, αφού πρώτα τις απαλλάσσει επιδέξια από το στεγνό τους περιτύλιγμα και την άνυδρη μνήμη της επαφής μας μαζί τους. Ενα ολόκληρο ιστορικό σκηνικό δένει αβίαστα με τους τόπους της γεωμετρίας και των μαθηματικών, με την αφήγηση να ρέει άνετα, χωρίς ν’ ασφυκτιά κάτω από δαιδαλώδη και βαριά λεκτικά σχήματα ή δύσβατους όρους.
Ο συγγραφέας παραθέτει ένα πλουσιότατο πραγματολογικό υλικό το οποίο έχει φροντίσει να ενσωματώσει έντεχνα μέσα στο σώμα του μυθιστορήματος, χωρίς να καταστρέφει την ανάλαφρη αύρα του. Ωστόσο είναι εμφανής μια κοπιαστική, μακροχρόνια μελέτη γύρω από τα ιστορικά πρόσωπα, την πολιτική κατάσταση, τις επιστημονικές και γραμματολογικές κατακτήσεις και ανησυχίες της συγκεκριμένης εποχής. Η μετάφραση από τον Τεύκρο Μιχαηλίδη -επίσης μαθηματικό, που είχε μεταφράσει και το «Θεώρημα του Παπαγάλου»- αναδεικνύει με μεγάλη δεξιότητα τη φυσική αναπνοή του πρωτότυπου και διατηρεί ανέπαφη την πολύτιμη αίσθηση οικειότητας και παιχνιδίσματος με τα ερευνητικά πεδία τού συγγραφέα.
ΕΡ.: Κύριε Γκετζ, πώς συνδυάζεται ο περιοριστικός ρόλος που έχουν από τη φύση τους οι αριθμοί με την απόλυτη ελευθερία που προϋποθέτει η έμπνευση;
ΑΠ.: «Στην επαγγελματική μου ζωή είμαι και μαθηματικός και ιστορικός, όμως αυτό που με προσδιορίζει πρώτα απ’ όλα είναι είναι η ιδιότητά μου ως “ανθρώπου” που θέλει να επικοινωνήσει και να εκφραστεί. Η τρέχουσα εξίσωση στο μυαλό μας των μαθηματικών με κάτι πεζό, τετριμμένο, μη ποιητικό είναι μια μάλλον επιφανειακή, επιπόλαιη αντίληψη. Στα μαθηματικά μπορεί να μη μετράει ακριβώς το συναίσθημα, μετράει όμως η «έμπνευση», η ικανότητα δηλαδή του ανθρώπου να κοιτάζει πιο μακριά, το ίδιο δηλαδή κομμάτι που λειτουργεί και στη σχέση του με το υπερβατικό, τη σχέση του με την ποίηση ή την τέχνη. Αυτή η έμπνευση είναι το ίδιο απαραίτητη στα μαθηματικά, για την έρευνα και την επέκτασή τους, όσο είναι και στη λογοτεχνία. Σε πιο αρμονικούς και υγιείς πολιτισμούς από το δικό μας, όπως στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αυτός ο διαχωρισμός δεν υπήρχε. Αλλωστε τα μαθηματικά σ’ ένα ανώτερο επίπεδο όχι μόνον δεν είναι ένα περιοριστικό πεδίο αλλά λειτουργούν με μεγάλη ελευθερία σκέψης, και μάλιστα την προϋποθέτουν θα λέγαμε. Αυτό που τα αδικεί είναι πως μένει συνήθως σε πρώτο πλάνο ο πρακτικός μόχθος που χρειάζεται για να φτάσεις μέχρι εκεί. Αλλά για να παραδοθείς σ’ αυτήν την περιπέτεια χρειάζεται ένα βαθιά ρομαντικό πνεύμα».
ΕΡ.: Πώς κατορθώνετε να δώσετε τις μαθηματικές έννοιες στον αναγνώστη με τόσο απλό και κατανοητό τρόπο;
ΑΠ.: «Οταν σε βάζουν να μάθεις κάτι με το ζόρι, τότε είναι που γίνεται δύσκολο. Ο δικός μου ο σκοπός όμως δεν είναι να πω στον αναγνώστη ότι “πρέπει” να μάθει κάτι. Αφήνω την πλοκή της ιστορίας να του κεντρίσει το ενδιαφέρον και στη συνέχεια μαθαίνει μόνος του διαβάζοντας την ιστορία. Μ’ αυτό τον τρόπο τα μαθηματικά ξεφεύγουν από την αυστηρή, καταναγκαστική τους εικόνα και μετατρέπονται σ’ ένα ελκυστικό παιχνίδι που ξυπνά την περιέργεια. Οταν τα τοποθετείς σ’ έναν ζωντανό περίγυρο που δρα και εξελίσσεται, τα μαθηματικά παύουν να είναι τα σύμβολα ενός δυσνόητου κώδικα, γίνονται μια ευχάριστη διαδικασία που αποκαλύπτεται σταδιακά, μαζί με την αφήγηση και τους χαρακτήρες».
ΕΡ.: Πόσο δύσκολο είναι ν’ αναπτύξετε μια μυθιστορηματική πλοκή μέσα στην οποία συνυπάρχουν αληθινά ιστορικά πρόσωπα και μυθιστορηματικοί χαρακτήρες; Πόσο σας δεσμεύει η αυθεντικότητα της συγκεκριμένης ιστορικής εποχής;
ΑΠ.: «Ο συνδυασμός μυθοπλασίας και ιστορίας θέτει ένα πολύ διαφορετικό πλαίσιο δημιουργίας απ’ ό,τι στο καθαρό μυθιστόρημα. Κατ’ αρχάς χρειάζεται πολύ μελέτη και έρευνα. Επειτα, να φροντίσεις να κάνεις τα ιστορικά πρόσωπα ζωντανούς, άμεσους χαρακτήρες που ο αναγνώστης να νιώθει οικεία και άνετα μαζί τους. Να νιώθει ότι ζει δίπλα τους εκείνη τη στιγμή. Τα μυθιστορηματικά πρόσωπα, οι φανταστικοί χαρακτήρες είναι και οι πιο πετυχημένοι, ακριβώς γιατί έχεις την ελευθερία να τους πλάσεις όπως θέλεις, όπως θα διευκόλυνε την πλοκή σου. Για τον Ερατοσθένη, για παράδειγμα, δεν μπορώ να πω αν έχει παιδιά ή αν είναι παντρεμένος, αναγκαστικά θα βάλω μόνον τις πληροφορίες που είναι πραγματικές. Δε μπορώ να βάλω τον Ερατοσθένη να ταξιδεύει στη Ρόδο, γιατί δεν έχω κάποια τέτοια ιστορική πληροφορία, ξέρω ότι ταξίδεψε στην Αθήνα και μέχρι εκεί πρέπει να περιορίσω την ανάπτυξη της δράσης του. Πρέπει να είμαι ακριβής και πιστός στις ιστορικές πληροφορίες που υπάρχουν γι’ αυτά τα πρόσωπα. Ομως ακόμα και στους φανταστικούς χαρακτήρες πρέπει να τοποθετώ τις πράξεις τους μέσα στο πλαίσιο εκείνης της εποχής. Να φροντίζω ώστε η κάθε τους κίνηση ή σκέψη να μπορούσε πράγματι να είχε γίνει τη συγκεκριμένη εποχή. Ομως αυτές ακριβώς οι δυσκολίες είναι που κάνουν και την όλη προσπάθεια ιδιαίτερα προκλητική και ενδιαφέρουσα, τουλάχιστον για μένα».
ΕΡ.: Περιγράφετε με εκπληκτικές λεπτομέρειες το εσωτερικό του Φάρου και τον Κολοσσό της Ρόδου. Πρόκειται για πραγματικές ιστορικές λεπτομέρειες;
ΑΠ.: «Ολα στηρίζονται σε ιστορικές πηγές. Υπάρχουν ιστορικά έγγραφα του 2ου αιώνα, για παράδειγμα, που δίνουν εξαιρετικές πληροφορίες και λεπτομέρειες για το εσωτερικό του Φάρου. Αρα το εσωτερικό του Φάρου όπως το περιγράφω είναι αληθινό, και αληθινό εννοώ σύμφωνα με τα έγγραφα και τις ιστορικές πηγές εκείνης της περιόδου. Εχω μια τεράστια βιβλιοθήκη, ένα τεράστιο αρχείο μ’ όλο αυτό το ιστορικό υλικό στο οποίο βυθίζομαι κάθε φορά για να επιβεβαιώσω ακόμα και την πιο μικρή λεπτομέρεια. Πολλές φορές μάλιστα κατακλύζομαι σε τέτοιο βαθμό από ιστορικά έγγραφα και βιβλία που για να σιγουρευτώ έστω και για μία μόνο πρόταση στο βιβλίο μου, πρέπει να ψάχνω και να διαβάζω μήνες. Σε ό,τι αφορά τον Κολοσσό της Ρόδου, ασχολήθηκα τόσο πολύ στο βιβλίο για τρεις βασικούς λόγους: ο πρώτος είναι γιατί ο Κολοσσός αντιπροσώπευε το κέντρο της Ελλάδας εκείνη την εποχή, ο δεύτερος λόγος γιατί ήταν το κέντρο του χάρτη του Ερατοσθένη και ο τρίτος, για το αξιοσημείωτο και περίεργο γεγονός ότι τρία από τα θαύματα της αρχαιότητας, ο Κολοσσός της Ρόδου, ο Φάρος της Αλεξάνδρειας και οι Πυραμίδες, βρίσκονταν ακριβώς πάνω στον ίδιο μεσημβρινό. Είναι η πρώτη φορά που επισημαίνεται αυτό σ’ ένα βιβλίο· νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που γίνεται αυτή η παρατήρηση».
ΕΡ.: Εχετε μια ερμηνεία στο βιβλίο για την κατασκευή του Κολοσσού που πραγματικά μ’ εντυπωσίασε: ότι οι αρχαίοι Ελληνες επέλεξαν να στήσουν ένα τεράστιο ανθρώπινο σώμα πάνω στη γραμμή του μεσημβρινού για να δείξουν ότι το κέντρο του σύμπαντος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.
ΑΠ.: «Ναι, πιστεύω ότι οι Ελληνες ήταν αυτοί που έβαλαν πρώτοι τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου. Οι ίδιοι τους οι θεοί ακόμα ήταν πιστή αναπαράσταση του ανθρώπου, μ’ όλα τα προτερήματα και τα ελαττώματα που έχει ένας κανονικός άνθρωπος· δεν είχαν καμία ομοιότητα με το Πάνθεον των Σουμεριτών που υπήρξε πριν, για παράδειγμα. Είναι κάτι που διαπερνά όλη την πορεία του ελληνικού στοχασμού και της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης. Μέχρι τότε ο άνθρωπος δεν είχε ερευνηθεί ως αυτόνομη οντότητα, ήταν απλώς ένα κομμάτι της Φύσης, του Σύμπαντος. Οι αρχαίοι Ελληνες είναι οι πρώτοι που προβάλλουν μέσα απ’ τον κόσμο τον άνθρωπο».
ΕΡ.: Σε προηγούμενο βιβλίο σας, συγκεκριμένα στο «Μέτρο του Κόσμου», είχατε καταπιαστεί πάλι με μια παρόμοια μέτρηση. Το τωρινό σας βιβλίο έρχεται ως συνέχεια της ίδιας έρευνας;
ΑΠ.: «Οχι, στο “Μέτρο του Κόσμου” το πεδίο δράσης είναι η Γαλλική Επανάσταση. Ηθελα να μιλήσω για την Γαλλική Επανάσταση αλλά να την προσεγγίσω από έναν αλλιώτικο δρόμο απ’ ό,τι είχε επιχειρηθεί μέχρι τότε. Μέσα από τις περιπέτειες των δύο αστρονόμων που ξεκινούν για να μετρήσουν το μεσημβρινό, περνάει όλη η πορεία, οι ανατροπές, το πνεύμα της Επανάστασης. Τα βήματα των δύο αντρών, μ’ όλο το ξάφνιασμα, την ελπίδα, την ανατροπή και τέλος την αποκάλυψη, είναι τα βήματα της εποχής τους της ίδιας. Στ’ “Αστέρια της Βερενίκης” μ’ ενδιαφέρει η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας με τον ιστορικό περίγυρο που τροφοδοτούσε όλο αυτό το πάθος για τη γνώση».
ΕΡ.: Αν βάζαμε σ’ έναν νοητό μεσημβρινό τη φροντίδα που έδειχναν τότε για τα γράμματα και την επιστήμη ακόμα και τύραννοι, όπως οι Πτολεμαίοι, με τη σημερινή συμπεριφορά των ηγετών στον ίδιο τομέα, τι θα λέγατε;
ΑΠ.: «Οτι ο Μπους είναι κρετίνος και ο Πούτιν ηλίθιος! Τι παιδεία να περιμένεις απ’ αυτούς; Ο Μπους τι φαίνεται να ‘χει διαβάσει; Τη Βίβλο, άντε και το χρηματιστήριο!»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
© Copyright 2001-2012 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
