Στα χρόνια της Βασιλεύουσας, του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, στην Κωνσταντινούπολη της αιματηρής λαϊκής εξέγερσης που γνωρίζουμε ως “Στάση του Νίκα” αλλά και στα λαμπρά Θυρανοίξια της Μεγάλης Εκκλησίας, αφιερωμένης στην Αγία του Θεού Σοφία, που αναδύθηκε μέσα από τις στάχτες ενός παλαιότερου ναού, μάς μεταφέρει το νέο μυθιστόρημα “Φονικό στη Μεγάλη Εκκλησία” (Εκδόσεις Πόλις) του συγγραφέα και μαθηματικού Τεύκρου Μιχαηλίδη.
Το ιστορικό πλαίσιο των ταραγμένων όσο και ένδοξων χρόνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του 6ου αιώνα μ. Χ. λειτουργεί - όπως συμβαίνει και με άλλα ιστορικά γεγονότα σε παλαιότερα βιβλία του συγγραφέα - ως ιδανικό περιβάλλον για να αναπτύξει, με τρόπο παραστατικό, τη δική του ιστορία. Τα γεγονότα και ο χώρος του παρελθόντος τον εμπνέουν, και εδώ, ώστε να αναδείξει το βαθύ ενδιαφέρον του για την Ιστορία, την Επιστήμη, κυρίως εκείνη των Μαθηματικών, και την αστυνομική λογοτεχνία.
Παρουσίαση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Στα χρόνια της Βασιλεύουσας, του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, στην Κωνσταντινούπολη της αιματηρής λαϊκής εξέγερσης που γνωρίζουμε ως “Στάση του Νίκα” αλλά και στα λαμπρά Θυρανοίξια της Μεγάλης Εκκλησίας, αφιερωμένης στην Αγία του Θεού Σοφία, που αναδύθηκε μέσα από τις στάχτες ενός παλαιότερου ναού, μάς μεταφέρει το νέο μυθιστόρημα “Φονικό στη Μεγάλη Εκκλησία” (Εκδόσεις Πόλις) του συγγραφέα και μαθηματικού Τεύκρου Μιχαηλίδη.
Το ιστορικό πλαίσιο των ταραγμένων όσο και ένδοξων χρόνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του 6ου αιώνα μ. Χ. λειτουργεί – όπως συμβαίνει και με άλλα ιστορικά γεγονότα σε παλαιότερα βιβλία του συγγραφέα – ως ιδανικό περιβάλλον για να αναπτύξει, με τρόπο παραστατικό, τη δική του ιστορία. Τα γεγονότα και ο χώρος του παρελθόντος τον εμπνέουν, και εδώ, ώστε να αναδείξει το βαθύ ενδιαφέρον του για την Ιστορία, την Επιστήμη, κυρίως εκείνη των Μαθηματικών, και την αστυνομική λογοτεχνία.
Το μυθοπλαστικό μέρος του βιβλίου του, ενταγμένο στη γόνιμη παράδοση του ιστορικού μυθιστορήματος, όπως αυτή αναγνωρίζεται στα έργα συγγραφέων διαφορετικών εποχών, του Σκοτ, του Δουμά, του Ουγκό του Τολστόι αλλά και του Έκο, ζωντανεύει ρεαλιστικά, με ζωηρά χρώματα, πειστικούς χαρακτήρες και λεπτομέρειες, τη μακρινή εποχή. Σε αυτόν τον υβριδικό τόπο, μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, όπου ιστορικά πρόσωπα συνυπάρχουν και αλληλoεπιδρούν με επινοημένους χαρακτήρες, ο αναγνώστης καλείται να μοιραστεί τον ενθουσιασμό του συγγραφέα για το θέμα του, την ένταση και το αίσθημα ισορροπίας με το οποία επιχειρεί να το αναπτύξει.
Η θερμοκρασία είναι, όμως, ήδη υψηλή από το πρώτο κεφάλαιο, καθώς πληροφορούμαστε ότι την ημέρα των λαμπρών εγκαινίων της Αγίας Σοφίας βρίσκεται δολοφονημένος ο Ιωάννης, συνεργάτης των αρχιτεκτόνων της Μεγάλης Εκκλησίας. Ύποπτη για το φόνο θεωρείται η Θεανώ, πρώην σπουδάστρια στην Ακαδημία Πλάτωνος και λάτρης των Μαθηματικών. Είναι πράγματι ένοχη η νεαρή μαθηματικός ή έχει πέσει θύμα μιας σκοτεινής συνωμοσίας; O Ευτόκιος, φημισμένος μαθηματικός, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στη συγκέντρωση και διάσωση των έργων του Αρχιμήδη, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει το έγκλημα.
Η διαλεύκανση του εγκλήματος, αν και αποτελεί ένα από τα πιο ελκυστικά μέρη της αφήγησης, δεν θα μπορούσε να απορροφήσει όλο το ενδιαφέρον του συγγραφέα σε ένα τόσο πολύπλευρο ανάγνωσμα. Το έγκλημα, όπως συμβαίνει, συχνά, στα μυθιστορήματα που συνδυάζουν χαρακτηριστικά της αστυνομικής λογοτεχνίας με επιστημονικές αναφορές, λειτουργεί ως μοχλός ενεργοποίησης της πλοκής, ως αφορμή για τη διερεύνηση διαφορετικών θεμάτων.
Στο βιβλίο, εκβάλλουν τα ρεύματα πολλών αναζητήσεων και προβληματισμών που προσεγγίζουν την ιστορική στιγμή της μετάβασης από την Ύστερη Αρχαιότητα στον χρυσό αιώνα του Ιουστινιανού. Στο υπόστρωμα της μυθοπλαστικής δράσης εντοπίζονται οι κραδασμοί πολλαπλών συγκρούσεων. Ζητήματα συνυφασμένα, κυρίως, με τον τρόπο που τα επιστημονικά επιτεύγματα του αρχαίου κόσμου, οι κατακτήσεις στη Γεωμετρία, στα Μαθηματικά, στη Μηχανική και στην Αρχιτεκτονική, ενσωματώνονται στο κλειστό σύστημα που συγκροτούν οι πολιτικοί και θρησκευτικοί μηχανισμοί της εποχής· η αναγκαιότητα να διαμορφωθεί μια συλλογική, αδιαφιλονίκητη, χριστιανική ταυτότητα.
Με τον ίδιο έμμεσο αλλά αποτελεσματικό τρόπο εισδύουν στη δράση αρκετά ακόμη φιλοσοφικά, πολιτικά, θρησκευτικά και κοινωνικά ζητήματα, ιστορικές λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή και τις συνήθειες των βυζαντινών, πληροφορίες για τις γεωπολιτικές ισορροπίες της αυτοκρατορίας, τα ήθη, τις τελετουργίες, την επιστημονική γνώση και τις προκαταλήψεις της εποχής. Ο συγγραφέας, όμως, δεν φιλοσοφεί, δεν αναλύει, δεν σχολιάζει όσα παρουσιάζει. Αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο την ιστορία του, και ο αναγνώστης, μετά το πέρας τής αναγνωστικής απόλαυσης, βρίσκει αρκετές αφορμές για να στοχαστεί.
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη
Στο «Φονικό στη Μεγάλη Εκκλησία» , το νέο μυθιστόρημα του μαθηματικού και συγγραφέα Τεύκρου Μιχαηλίδη, τα Μαθηματικά και η Ιστορία συνδυάζονται με την εξιχνίαση ενός σκοτεινού εγκλήματος στο Βυζάντιο των ένδοξων χρόνων του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας. Η αστυνομική πλοκή δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να προσεγγίσει με παραστατικό τρόπο την εποχή και να στοχαστεί πάνω σε ζητήματα που σχετίζονται με την Επιστήμη και την ανθρώπινη κατάσταση.
Ποιοι λόγοι σας ώθησαν να επιλέξετε το Βυζάντιο ως τόπο της ιστορίας σας;
Γράφω για να ταξιδέψω στο χώρο και στο χρόνο. Γράφω γιατί θέλω μέσα από τους ήρωές μου να ζήσω κι άλλες ζωές πέρα από τη δική μου. Με το «Φονικό στη Mεγάλη Eκκλησία» ταξίδεψα σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή αντίφαση: είναι συνάμα ο θρίαμβος και ο θάνατος της αρχαίας επιστήμης. Ο θρίαμβος, αφού η εκκλησία της Αγίας του Θεού Σοφίας, αλλά και πολλά ακόμα από τα τεχνικά έργα του Ιουστινιάνειου χρυσού αιώνα, δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς την τεχνολογία και τα μαθηματικά των αρχαίων Ελλήνων. Συνάμα, όμως, είναι και ο θάνατος, αφού τα κέντρα όπου καλλιεργείται η αρχαία Ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία, με αποφάσεις της αυτοκρατορικής εξουσίας κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Αυτή η αντίφαση και η προσπάθεια των λογίων της ύστερης αρχαιότητας να περισώσουν ό,τι μπορούν από την αρχαία σοφία είχαν για μένα εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Ένα χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι ενώ παραμένει προϊόν μυθοπλασίας, οι ήρωές του συνυπάρχουν με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Με ποιο τρόπο ισορροπήσατε το μυθοπλαστικό με το ιστορικό στοιχείο;
Μου αρέσει πολύ να γράφω ιστορίες όπου οι μυθοπλαστικοί μου ήρωες συναντούν ιστορικά πρόσωπα και αλληλοεπιδρούν με αυτά. Επηρεασμένος από το τραγούδι του αείμνηστου Λουκιανού, θέλω κι εγώ, μέσω των ηρώων μου, να συμμετέχω σε πάρτι όπου είναι καλεσμένα «τα πιο καλά παιδιά». Αν προσέξετε θα δείτε ότι το έχω κάνει σε όλα μου τα μυθιστορήματα, όχι επειδή είναι ένα ενδιαφέρον εύρημα (που άλλωστε δεν είναι δικό μου), αλλά γιατί απολαμβάνω να «ζω» αυτές τις συναντήσεις.
Στα «Πυθαγόρεια Εγκλήματα» συναντήθηκα μέσω των ηρώων μου με τον Πικάσο, τον Χίλμπερτ και τη Σάρα Μπερνάρ (η οποία παρεμπιπτόντως δέχτηκε να ποζάρει για το εξώφυλλο του καινούργιου μου βιβλίου και την ευχαριστώ γι’ αυτό). Στο «Ο μέτοικος και η συμμετρία» συνάντησα τον Έσερ και τον Γκρόθεντικ, στο «Σφαιρικά Kάτοπτρα Eπίπεδοι Φόνοι» ακολούθησα τον Ριχάρδο και την ωραία Βερεγγάρια στην Κύπρο.
Έτσι και στο «Φονικό στη Μεγάλη Εκκλησία» γίνομαι δεκτός σε ακρόαση από τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα, συνεργάζομαι στενά με τον Ευτόκιο τον Ασκαλωνίτη που συγκέντρωσε τα έργα του Αρχιμήδη και συναντώ τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο, τους αρχιτέκτονες της Μεγάλης Εκκλησίας. Φροντίζω ωστόσο, τα μυθοπλαστικά δρώμενα των ιστορικών προσώπων να είναι συμβατά με τις πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή τους.
Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιστορικής περιόδου που εκτυλίσσεται η ιστορία σας;
Όπως είπα και πιο πάνω, τα χαρακτηριστικά του παλιού κόσμου που φθίνει και του καινούργιου που αναδύεται ασκούν πάνω μου ιδιαίτερη γοητεία. Και οι μάταιες προσπάθειες των ηρώων μου να γεφυρώσουν τους δυο κόσμους, αναδεικνύοντας από τον καθένα τα καλύτερα στοιχεία του είναι συγκινητικές, ιδίως λόγω του αδιέξοδου χαρακτήρα τους.
Στο υπόστρωμα του μύθου, ανάμεσα στις μικρές και μεγάλες συγκρούσεις, θεωρώ ότι η μεγαλύτερη διαμάχη που διατρέχει την αφήγηση είναι εκείνη ανάμεσα στην Επιστήμη και στη Θρησκεία. Μία διαμάχη ενεργή, με διαφορετικό τρόπο, από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Ποιοι λόγοι συντηρούν τέτοιου είδους προκαταλήψεις;
Στο βαθμό που η θρησκεία είναι όργανο – και συχνά φορέας – της εξουσίας, η διαμάχη επιστήμης και θρησκείας είναι νομίζω μια έκφραση της πάλης για την πολιτική κυριαρχία. Η επιστήμη, που δεν είναι και αυτή αμέτοχη του παιχνιδιού για την εξουσία, απομυθοποιεί και συχνά ακυρώνει μερικά από τα «ατού» της θρησκείας. αυτό όμως δεν είναι παρά ένα παρεπόμενο. Η επιστήμη, που, όπως είναι φυσικό, προχωρά μέσα από τα λάθη της, δίνει και αυτή λαβές στη θρησκεία. Συνήθως ο κύκλος κλείνει με τη δημιουργία ενός νέου ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο οι κατοχυρωμένες επιστημονικές αλήθειες γίνονται «θρησκευτικά» αποδεκτές. Δείτε για παράδειγμα την ανυποληψία στην οποία έχουν περιπέσει οι οπαδοί της επίπεδης Γης και οι δημιουργιστές, αυτοί που αρνούνται την εξελικτική θεωρία.
Από την αφήγησή σας αναδύεται ένα μέρος από την καθημερινή ζωή του Βυζαντίου. Ήταν εύκολο να ζωντανέψετε την εποχή;
Έχουμε πλούσιες (αν και μερικές φορές αντικρουόμενες) πηγές σχετικά με την καθημερινή ζωή κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. Ήταν εύκολο και απολαυστικό για μένα να «στήσω» σκηνές καθημερινότητας σε εκείνη την εποχή. Το δύσκολο ήταν να αποφασίσω ποιες γλωσσικές ελευθερίες ήταν θεμιτό να διατηρήσω όταν βάζω σημερινές φράσεις στο στόμα των βυζαντινών ηρώων. Μπορεί ας πούμε μια κοπέλα του 6ου αιώνα να λέει «έλα καλέ πατέρα» ή «με έχει αντιπαθήσει ο παλιόγερος»; Οι αναγνώστες θα δουν τις κατά περίπτωση επιλογές μου και θα τις κρίνουν.
Ποια σημασία έχει, πέρα από τις ανάγκες της μυθοπλασίας, η επιλογή να επικεντρωθείτε στη σκέψη του Αρχιμήδη και σε ορισμένα από τα σημαντικότερα μαθηματικά προβλήματα της αρχαιότητας;
Από τα βιβλία που έχω κατά καιρούς μεταφράσει έμαθα ότι οι αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας ήταν και συστηματικοί μελετητές τόσο του Αρχιμήδη όσο και του Απολλώνιου. Ήταν λοιπόν φυσικό να επικεντρωθώ στο έργο τους. Όταν, μάλιστα, διαπίστωσα ότι ένα από τα επιτεύγματα του Αρχιμήδη μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό κλειδί για την «αστυνομική» δομή του βιβλίου, αποφάσισα να συνυφάνω στην πλοκή όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του έργου του.
Ο ναός της Αγίας Σοφίας, αυτό το επιβλητικό θρησκευτικό σύμβολο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τη βοήθεια της Επιστήμης και των ιδεών που αναπτύχθηκαν στον αρχαίο κόσμο, αν και στο Βυζάντιο, ιδίως στην εποχή της ιστορίας σας, αυτά τα επιτεύγματα βρίσκονταν υπό διωγμό. Είναι και αυτό ένα από τα πολλά ανθρώπινα παράδοξα;
Συμφωνώ ότι είναι παράδοξο, είναι όμως πολύ συνηθισμένο: κάθε νέα κατάσταση εκμεταλλεύεται τα επιτεύγματα της προηγούμενης, ενώ συγχρόνως προσπαθεί να ακυρώσει την προσφορά της. Δείτε πώς γίνεται αυτό στην πολιτική κάθε φορά που σε μια χώρα αλλάζει η κυβέρνηση, δείτε με ποια ευκολία οι νέες θρησκείες μιμούνται και συνάμα απορρίπτουν τις παλιές, δείτε πώς, στις μέρες μας, η ανάγκη οικοδόμησης μιας νέας ιδεολογίας αποτελεί για αρκετούς στοχαστές το έναυσμα ώστε να επιμερίσουν τις ευθύνες μεταξύ θυτών και θυμάτων, προσφέροντας μερική απενοχοποίηση στους θύτες και μετακυλίοντας μέρος της ευθύνης στα θύματα.
© Copyright 2001-2020 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
