Αναρτήθηκε σε 27 Σεπτεμβρίου, 2022 κατηγορία: Ειδήσεις, Συνέδρια | Tags: Heidelberg Laureate Forum, Αφήγηση, Διαλέξεις, εκπαίδευση, Επιστήμη, Τεχνολογία

Αποστολή στη Χαϊδελβέργη

Τού Γιώργου Καρουζάκη

Πώς μπορούν τα μαθηματικά και η επιστήμη των υπολογιστών να προβληθούν με τέτοιον τρόπο ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του κοινού; Πώς μπορεί ο δημόσιος διάλογος για περίπλοκα επιστημονικά ζητήματα, όπως αναπτύσσεται συχνά στα εξειδικευμένα αλλά και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, να συμβάλει στην οικοδόμηση της εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κοινό και στον κόσμο της επιστήμης; Ποιες καινοτόμες δημοσιογραφικές προσεγγίσεις μπορούν να προσφέρουν καινούργιους τρόπους μετάδοσης των επιστημονικών ιδεών, ιδίως όταν αφορούν σύνθετα επιστημονικά ζητήματα;

Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα ερωτήματα που μερικοί από τους κορυφαίους επιστήμονες, δημοσιογράφους και συγγραφείς επιστημονικών βιβλίων κλήθηκαν να συζητήσουν σε ένα από τα πολλά πάνελ του 9ου Heidelberg Laureate Forum, της ετήσιας συνάντησης βραβευμένων μαθηματικών και επιστημόνων πληροφορικής με νέους ερευνητές στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας.

Η φθινοπωρινή ομορφιά της γερμανικής πόλης, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Νέκαρ, ο απόηχος της ρομαντικής της παράδοσης και τα ανθισμένα, μικροσκοπικά μπαλκόνια των αναγεννησιακών και μπαρόκ κτιρίων, την καθιστούν ιδανικό μέρος για την ανταλλαγή επιστημονικών ιδεών. Κορυφαίοι επιστήμονες (κάτοχοι βραβείων Abel, Turing, ACM, Fields Medal, Abacus Medal, Nevanlinna κ.ά.), είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν, από τις 18 έως τις 23 Σεπτεμβρίου, με 200, αυστηρά επιλεγμένους, νέους ερευνητές από τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.

Επικοινωνία σε κρίση;

Η συζήτηση για την επικοινωνία και τη μετάδοση της επιστήμης είχε ιδιαίτερη σημασία στη φετινή διοργάνωση, την πρώτη πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση μετά την περιπέτεια της πανδημίας, καθώς η επιστημονική γνώση και η παρουσία της στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα προκάλεσαν πολλές συζητήσεις και παρεξηγήσεις, ιδίως κατά την περίοδο της πανδημίας.

Ο Γάλλος επιστήμονας πληροφορικής Yann André LeCun (κάτοχος του βραβείου ACM A.M. Turing – 2018), η Βρετανίδα μαθηματικός, πιανίστρια, συγγραφέας και εκπαιδευτικός Eugenia Cheng, ο Ινδός συγγραφέας και δημοσιογράφος επιστημονικών θεμάτων Anil Ananthaswamy και η Γερμανίδα μαθηματικός Anna Maria Hartkopf, η οποία ειδικεύεται στην επιστημονική επικοινωνία, βρέθηκαν να συζητούν στη σκηνή του συνεδρίου, το πρωί της περασμένης Πέμπτης, με συντονίστρια τη Γερμανίδα δημοσιογράφο και συγγραφέα Eva Wolfangel.

Τη συζήτηση άνοιξε η Βρετανίδα μαθηματικός Eugenia Cheng, η οποία ευθέως, χωρίς περιστροφές, αποκάλυψε ότι αναγκάστηκε να εφεύρει την επαγγελματική της πορεία, επειδή ο τρόπος που της ζητούσαν να κάνει τη δουλειά που αγαπά ήταν βαρετός και δεν την ικανοποιούσε καθόλου.

«Η επικοινωνία και η εκλαΐκευση των αφηρημένων μαθηματικών δεν εκτιμήθηκε ούτε υποστηρίχθηκε με κανέναν τρόπο σε κανένα από τα πανεπιστήμια στα οποία εργάστηκα, μέχρι που βρέθηκα στο School of the Art Institute στο Σικάγο: ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα που, λόγω της σύνδεσής του με την τέχνη, μου επέτρεψε να προσεγγίσω τα μαθηματικά με διαφορετικό τρόπο», είπε αρχικά.

Βήμα προς βήμα και με πολλές δυσκολίες έχτισε τη σταδιοδρομία που ονειρευόταν. Στόχος της ήταν να διδάξει τα αφηρημένα μαθηματικά σε ένα ευρύτερο κοινό, κυρίως ως τρόπο σκέψης. Σύμφωνα με την Cheng, η διδασκαλία της επιστήμης και των μαθηματικών πρέπει να βελτιωθεί σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, ξεκινώντας από το δημοτικό σχολείο, ώστε οι άνθρωποι να είναι σε θέση να παρακολουθούν και να κατανοούν σε κάποιον βαθμό τα επιστημονικά και μαθηματικά ερωτήματα που συναντούν καθημερινά στον σύγχρονο κόσμο.

Η ίδια αναφέρθηκε, επίσης, στην ανάγκη να αλλάξει η νοοτροπία πολλών συναδέλφων της, οι οποίοι πιστεύουν ότι «το να είσαι ακατανόητος σημαίνει αυτομάτως ότι είσαι έξυπνος», και ότι «αν μιλάς για τα μαθηματικά με κατανοητό τρόπο δεν θεωρείσαι ευφυής». Εξίσου έντονα επέκρινε μίαν άλλην αντίληψη, σύμφωνα με την οποία «ένας καλός δάσκαλος δεν μπορεί να είναι καλός ερευνητής. «Αυτό δεν είναι αλήθεια», τόνισε. Και πρόσθεσε: «Δυστυχώς, νομίζω ότι ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να αντλούν την αυτοεκτίμησή τους από την πεποίθηση ότι μπορούν να κάνουν κάτι που κανείς άλλος δεν μπορεί. Ανήκω σε εκείνους που αντλούν την αυτοεκτίμησή τους από την προσπάθεια να εξηγήσουν ορισμένες μαθηματικές έννοιες και ιδέες σε ανθρώπους που αισθάνονται ότι δεν μπορούν να τις κατανοήσουν».

Μετάβαση

Στη δική του εισήγηση, ο Yann LeCun διερωτήθηκε αν η επικοινωνία και η μετάδοση της επιστημονικής γνώσης βρίσκονται πραγματικά σε κρίση. «Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε μία μεταβατική περίοδο, με αρκετά πλέον μέσα επικοινωνίας που επιτρέπουν σχεδόν σε όλους να έχουν φωνή. Ορισμένες από τις φωνές που δεν ακούγαμε πριν προέρχονται τώρα και από τον κόσμο της επιστήμης. Αλλά μαζί με αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες έρχεται και η παραπληροφόρηση», διαπίστωσε.

Για να συμπληρώσει ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, οι άνθρωποι ηλικίας περίπου 65 ετών είναι πιο πιθανό να κάνουν κλικ σε ψευδείς ειδήσεις και να παραπληροφορηθούν. «Και αυτό φαίνεται ελπιδοφόρο, επειδή οι νεότερες γενιές, που έχουν μεγαλώσει με το Διαδίκτυο, είναι καλύτερα προετοιμασμένες και εκπαιδευμένες να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν την παραπληροφόρηση».

Θεωρεί επίσης εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι, σήμερα, ο καθένας από εμάς μπορεί να έχει πρόσβαση σε επιστημονικά δεδομένα από διάφορα μέρη του κόσμου και να λαμβάνει πληροφορίες για ένα θέμα απευθείας από τους ίδιους τους επιστήμονες, αποκτώντας πρόσβαση σε εργασίες με τις τελευταίες εξελίξεις στα μαθηματικά, την επιστήμη των υπολογιστών, τη φυσική και τη βιολογία.

Όσον αφορά τη δυσπιστία που έχει ένα μέρος του κοινού απέναντι στην επιστήμη, τόνισε ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να προσπαθήσουν να μετριάσουν αυτήν την έλλειψη εμπιστοσύνης εξηγώντας πώς λειτουργεί η επιστήμη και το μονοπάτι που ακολουθεί κανείς αναζητώντας την επιστημονική γνώση. «Όχι απαραιτήτως για να ισχυριστούμε ότι η επιστήμη έχει πάντα δίκιο, αλλά για να δείξουμε ότι η ορθολογική διαδικασία στην επιστήμη μάς βοηθά να αποφύγουμε διαφόρων ειδών πλάνες και να μην κοροϊδευόμαστε».

Η Anna Maria Hartkopf, μιλώντας από την ερευνητική σκοπιά της επιστημονικής επικοινωνίας στον ακαδημαϊκό χώρο, αναφέρθηκε σε πρόσφατα στοιχεία που δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στην επιστήμη είναι υψηλή. Και αυτό, υπογράμμισε, ήταν εμφανές κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τουλάχιστον στη Γερμανία. Αλλά αναγνώρισε επίσης ότι μεγάλο μέρος του κοινού παγκοσμίως δεν εμπιστεύεται την επιστήμη.

«Tο πρόβλημα αυτό επιδεινώνεται», εξήγησε, «όταν κάποιοι προσπαθούν να συνδέσουν την επιστήμη με την πολιτική, την οικονομία ή το προσωπικό όφελος, για να αναγνωριστούν, ενδεχομένως, ως διάσημοι επιστήμονες. Όταν προσπαθείς να αναμείξεις την επιστήμη με τέτοιου είδους στοιχεία, σκοπούς και προθέσεις, η δυσπιστία απέναντί της μεγαλώνει».

Ο Anil Ananthaswamy, ο οποίος εξέτασε την επιστημονική επικοινωνία από δημοσιογραφική σκοπιά, ξεκίνησε την παρέμβασή του με την εξέταση των ηθικών, δεοντολογικών ζητημάτων που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούν οι δημοσιογράφοι. Και υπενθύμισε τη δημοσιογραφική πρακτική της αντιμετώπισης όλων των επιστημονικών πληροφοριών μέσα από το αφηγηματικό πρίσμα μίας ιστορίας. «Οι ιστορίες είναι σημαντικές- είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρουμε ιδέες και βοηθάμε τους ανθρώπους να προσεγγίσουν αρκετά πολύπλοκα ζητήματα», τόνισε.

«Αλλά όταν προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τη φόρμα της ιστορίας για να μεταδώσουμε την επιστημονική γνώση, χάνουμε λεπτομέρειες και πτυχές που, αν παρουσιάζονταν πιο προσεκτικά, θα βελτίωναν την εκπαίδευση του κοινού. Νομίζω ότι η επιστήμη, τα μέσα ενημέρωσης, κάθε μορφή επικοινωνίας ή δημοσιογραφίας έχουν την ευθύνη να λαμβάνουν πραγματικά σοβαρά υπόψη τους τις λεπτομέρειες. Οι ιστορίες που μεταδίδουμε δε χρειάζεται πάντα να αφορούν προσωπικότητες ή ανθρώπους, αλλά και ιδέες. Υπάρχουν αφηγηματικά εργαλεία που μπορούν να μας βοηθήσουν να μεταφέρουμε αξιόπιστα συναρπαστικές επιστημονικές ιδέες στους αναγνώστες μας».

Αλήθεια και αβεβαιότητα

Μία μεγάλη συζήτηση, σε σχέση με τις παρεξηγήσεις που συνοδεύουν την επικοινωνία της επιστημονικής γνώσης στην εποχή μας, σχετίζεται με τις έννοιες της αλήθειας και της αβεβαιότητας. Στην επιστήμη, η έννοια της αλήθειας δεν έχει ακριβώς τη σημασία που φαντάζεται ή αναμένει μεγάλο μέρος του κοινού. Σε αυτήν την παρανόηση αναφέρθηκε η μαθηματικός Eugenia Cheng προς το τέλος αυτής της ενδιαφέρουσας συζήτησης.

«Στην επιστήμη, κάτι είναι αληθινό μέσα σε ένα πλαίσιο που δημιουργήθηκε έτσι ώστε ένα πρόβλημα να μπορεί να δοκιμαστεί και να λυθεί βήμα προς βήμα», είπε. Για να καταλήξει: «Η επιστημονική αλήθεια καθορίζεται από το γεγονός ότι περιλαμβάνει ένα ορισμένο ποσοστό αβεβαιότητας και σφάλματος. Στη συνέχεια, καθώς προκύπτουν νέα ευρήματα και στοιχεία, η ίδια η επιστημονική αναζήτηση βελτιώνεται. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι τα βήματα της προηγούμενης διαδικασίας ήταν ψέματα. Η αβεβαιότητα είναι σύμφυτη με την επιστήμη. Στην επιστημονική προσέγγιση δεν υπάρχει η έννοια του μαύρου και του άσπρου, στην πραγματικότητα τα πάντα βρίσκονται στην γκρίζα ζώνη. Όταν λέμε ότι τα εμβόλια δεν αποδίδουν στο 100% των περιπτώσεων, αυτό δε σημαίνει ότι είναι άχρηστα για τους ανθρώπους».