Thales + Friends

Μαθηματικά και Λογοτεχνία στη σχολική τάξη

Αναρτήθηκε σε 27 Μαρτίου, 2019 κατηγορία: Ειδήσεις, Συνεντεύξεις | Tags: , , , , , , ,

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Η έκδοση Maths and Roses είναι ένα πρωτότυπο βιβλίο, αποτελούμενο από σύντομα διηγήματα και ποιήματα που έγραψαν μαθήτριες και μαθητές του Πρότυπου Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά. Χαρακτηριστικό αυτής της εξαιρετικής έκδοσης είναι το γεγονός ότι οι μαθητές αξιοποίησαν με τον καλύτερο τρόπο την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα Μαθηματικά για να δημιουργήσουν ευφάνταστα και απολαυστικά λογοτεχνικά κείμενα και ποιήματα.

Η πρωτοβουλία, η οποία ελπίζουμε ότι θα συνεχιστεί και θα βρει μιμητές, δεν θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς τη στήριξη του σχολείου και των εκπαιδευτικών του: της μαθηματικού Μαρίνας Τριπολιτάκη και της φιλολόγου Κατερίνας Φασόη, που συντόνισαν, καθοδήγησαν τα παιδιά στην ολοκλήρωση της ιδέας, και επιμελήθηκαν την έκδοση.

Η Κατερίνα Φασόη μας εξηγεί, στη συνέντευξη που ακολουθεί, τι είναι το Maths and Roses και πώς δημιουργήθηκε.

Θα ήθελα να μας συστήσετε το βιβλίο. Πώς προέκυψε η ιδέα της δημιουργίας του;

Το Maths and Roses αποτελεί μια συλλογή από σύντομα διηγήματα και ποιήματα, τα οποία γράφτηκαν από μαθητές του Πρότυπου Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής κατά τη διάρκεια της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Το θεματικό νήμα που συνδέει όλα τα κείμενα της συλλογής, τόσο τα πεζά όσο και τα ποιήματα, είναι “ο μαθηματικός λόγος”. Έτσι οι αριθμοί, τα γεωμετρικά σχήματα, οι εξισώσεις, αλλά και η ίδια η ζωή και οι προσωπικότητες των ανθρώπων που υπηρέτησαν τη μαθηματική επιστήμη, μεταμορφώνονται σε λογοτεχνικές φωνές και ακολουθώντας τις ποικίλες εκφάνσεις του λογοτεχνικού κανόνα μιλούν για θέματα σχετικά με τη φιλία, τον έρωτα, την κοινωνική συμβατικότητα, τους φόβους, την εσωτερική αγωνία του ανθρώπου, την αξία της προσήλωσης σε όσα αγαπάμε.

Το Maths and Roses είναι το προϊόν συλλογικής προσπάθειας και καλής συνεργασίας. Ξεκίνησε από την αγάπη μας για τη μαθηματική λογοτεχνία και από την ιδέα πως, αν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας εμπλακούν με δημιουργικό τρόπο σε αυτήν, είναι δυνατόν οι στερεοτυπικοί γνωστικοί διαχωρισμοί να αποδυναμωθούν. Έτσι ο Όμιλος Μαθηματικών και ο Όμιλος Δημιουργικής Γραφής συνεργάστηκαν με στόχο τη συγγραφή κειμένων που να ακολουθούν τον λογοτεχνικό κανόνα υπό τον όρο ότι το κοινό πεδίο έμπνευσης θα ήταν η επιστήμη των μαθηματικών.

Η φιλόλογος Κατερίνα Φασόη

Η ποιότητα και η πρωτοτυπία των κειμένων που προέκυψαν μας παρακίνησαν να τα εκδώσουμε σε μια ολοκληρωμένη συλλογή της οποίας ο τίτλος, Maths and Roses (έμπνευση μιας μαθήτριάς μας) πιστεύουμε πως αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο την αρχική μας ιδέα: οι στίχοι, οι αφηγήσεις και ο κόσμος των Μαθηματικών όχι μόνο δε διαχωρίζονται, αλλά και είναι δυνατόν να συνυπάρξουν με τρόπο ευφάνταστο και άκρως γοητευτικό.

Η έντυπη έκδοση του Maths and Roses στηρίχθηκε οικονομικά από την οικεία σχολική επιτροπή του δήμου μας και διακινήθηκε ανάμεσα στους μαθητές μας. Σημαντική ήταν η συμβολή της γραφίστριας Μαρίνας Χαλκιαδάκη, η οποία επιμελήθηκε την εικονογράφηση και τη σελιδοποίηση του βιβλίου. Ευελπιστούμε πως θα επιλύσουμε και το ζήτημα ευρύτερης διανομής του στα βιβλιοπωλεία, μιας και προς το παρόν αποτελεί εσωτερική έκδοση του σχολείου και δε στηρίζεται από κάποιον εκδοτικό οίκο.

Το θέμα της και τα κείμενα των παιδιών συνδέουν με ποικίλους τρόπους τη γλώσσα των Μαθηματικών με τη λογοτεχνία και τον ποιητικό λόγο. Ποιο έναυσμα οδήγησε τα παιδιά σε αυτήν την επιλογή;

Βασικό έναυσμα για τους μαθητές και τις μαθήτριές μας υπήρξε η ακόλουθη πρόκληση: εσείς που αγαπάτε τα μαθηματικά μπορείτε να γράψετε λογοτεχνία και εσείς που ίσως απλώς τα ανέχεστε μπορείτε να τα εντάξετε στις αφηγήσεις και τα ποιήματα που σας αρέσει να γράφετε; Οι δύο ομάδες, στην αρχή διστακτικά, ίσως και λίγο με το σύνδρομο του καλού μαθητή να τους ακολουθεί, αποδέχτηκαν εν τέλει την πρόκληση αυτή.

Ποιες ήταν οι σημαντικότερες πηγές έμπνευσης των μαθητών;

Η έμπνευση των μαθητών και των μαθητριών μας διαφοροποιήθηκε ανάλογα με την προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους. Τα ποιήματα που γράφτηκαν είχαν ως βασική έμπνευση ποιήματα Ελλήνων ποιητών (Καβάφης, Πολυδούρη) τα οποία μετέπλασαν χρησιμοποιώντας τους αριθμούς και τα γεωμετρικά σχήματα ως σύμβολα. Η ευστοχία ‘της μεταγραφής’ των ποιημάτων, όπως τα καβαφικά ‘Κεριά’ ως ‘Άπειρα’: ‘Των ποσοστών οι κύκλοι στέκοντ’ εμπροστά μας / σα μια σειρά άπειρα ξαπλωμένα – / ατέλειωτα, αμέτρητα και διαρκή άπειρα…’ ανέδειξαν την ικανότητα των μαθητών να προσλαμβάνουν τις μαθηματικές έννοιες ως σύμβολα ικανά να εκφράσουν ιδέες ή ακόμα και συναισθήματα, όπως στο ποίημα ‘Κύκλος’: ‘Τρία εκατοστά η χορδή του κι / εγώ μικρότερη από την ακτίνα του / Πώς μ’ έσεισε η μεγαλειότητα της διαμέτρου/ του, πώς γλίστρησε ο διαβήτης στο χαρτί / Σάμπως το τόξο του να μου είπε ότι /δεν ήμουν πλέον μία απλή ημιευθεία / και εκτάθηκα σαν από τρυφερότη, εγώ / ναι, που με άγγιξε η επίκεντρη γωνία του’.

Τα πεζά κείμενα πάλι (μικροαφηγήσεις, παραμύθια, αλληγορίες) καθρεφτίστηκαν σε έργα μαθηματικής λογοτεχνίας, τα οποία οι μαθητές μας είχαν ήδη μελετήσει: η ‘Επιπεδοχώρα’ του Abbott, το ‘Logicomix’ του Απόστολου Δοξιάδη και του Χρίστου Παπαδημητρίου ή το ‘Μιλώντας στην Άννα για το χάος και την πολυπλοκότητα’ του Τεύκρου Μιχαηλίδη και του Τάσου Μπούντη. Η επαφή με αυτά τα λογοτεχνικά κείμενα υπήρξε καθοριστική. Η παρουσίαση τέλος βιογραφικών στοιχείων εμβληματικών μαθηματικών αποτέλεσε στοιχείο έμπνευσης για κάποια από τα κείμενα αυτά.

Στο διήγημα, το «Απόλυτο Μηδέν» για παράδειγμα, πηγή έμπνευσης αποτέλεσε για τη μαθήτρια ο διάσημος μαθηματικός Γκριγκόρι Πέρελμαν, με την ευφυΐα και την συνεισφορά του κυρίως στη γεωμετρία να την καταπλήσσει, όπως μας είπε η ίδια. ‘Με το διήγημα αυτό θέλησα να μιλήσω για το πάθος και το πείσμα του Πέρελμαν, καθώς και τις εξαιρετικές μαθηματικές του ικανότητες. Κύριο άξονα του διηγήματος αυτού αποτέλεσε η εξίσωση : a3 + a2 bab6 – 1/a2  b8 = 0. «Έπαιξα» λοιπόν μαζί της και σε συνδυασμό με το πείσμα του Γκριγκόρι Πέρελμαν, συνέθεσα μία ιστορία με λίγο απρόσμενο τέλος.’

Η παρουσίαση του βιβλίου από τους μαθητές και τις μαθήτριες στο 2ο Μαθητικό Συνέδριο Έρευνας και Επιστήμης που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2018 στο ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Η ίδια μαθήτρια, όταν της ζητήσαμε να μας μιλήσει για το διήγημα ‘Εγώ το Οχτώ’ μας απάντησε: ‘Στο διήγημα, «Εγώ το Οχτώ», πηγή έμπνευσης αποτέλεσε η σκέψη τού πόσο μοιάζουμε με το μυστήριο κόσμο των Μαθηματικών. Σε αυτόν λοιπόν τον κόσμο που ζούμε, ποιος δεν έχει συναντήσει δολοπλοκίες, αδικία, υλισμό, εγωισμό, δίψα για εξουσία και εχθρικότητα; Έτσι φαντάστηκα κι εγώ τον κόσμο των Μαθηματικών: με τους αριθμούς να θέλουν να υπερτερήσουν των γραμμάτων, με άδικους ηγεμόνες που θέλουν να βρίσκονται πιο ψηλά κι από το ίδιο το Έβερεστ, με τους αριθμούς να μην αγαπάνε την πολυπλοκότητα που τους έχει δοθεί, αλλά αυτή που δημιουργούν εκείνοι, με το «εγώ» τους να κυριαρχεί. Έτσι είναι ο κόσμος σήμερα. Έτσι είναι όλοι οι κόσμοι. Ένας από αυτούς είναι και ο κόσμος των Μαθηματικών.’

Η μαθήτρια πάλι που έγραψε το διήγημα ‘Fatal Function’ (Μοιραία Συνάρτηση) μας είπε πως θέλησε να γράψει μια ιστορία που να παρουσιάζει ζητήματα όπως ο έρωτας, ο εγωισμός, η θυσία, ο ρόλος των γυναικών στο σύγχρονο κόσμο, και όλα αυτά χρησιμοποιώντας ως κεντρικό ήρωα μια δικλαδική συνάρτηση. Η ηρωίδα στην αυστηρή, σχεδόν ολοκληρωτική κοινωνία της Αριθμοχώρας, αναζητά τη χειραφέτησή της με έναν μάλλον ανορθόδοξο τρόπο αλλά μαθηματικά απολύτως λογικό αγγίζοντας τα όρια της μαύρης κωμωδίας.

Είναι εύκολο σε ένα σχολείο, με το συγκεκριμένο αυστηρό πρόγραμμά του, να ευδοκιμήσουν πρωτοβουλίες όπως η δική σας;

Πρέπει να ομολογήσουμε πως η πρωτοβουλία αυτή δεν θα ήταν εφικτό να ευδοκιμήσει, μέσα στο πλαίσιο του τυπικού ωρολογίου προγράμματος. Αντίστοιχες εργασίες είχαν δοθεί στους μαθητές μας στο μάθημα της λογοτεχνίας ή στο πλαίσιο προγραμμάτων φιλαναγνωσίας. Ωστόσο, η πίεση για τη διδασκαλία συγκεκριμένης ύλης και οι χρονικοί περιορισμοί δίνουν αναγκαστικά αποσπασματικό χαρακτήρα σε τέτοιες προσπάθειες.

Ποιοι παράγοντες ευνόησαν το δικό σας εγχείρημα;

Στο σχολείο μας, όπως και στα υπόλοιπα πρότυπα και πειραματικά δημόσια σχολεία, λειτουργούν οι Όμιλοι Αριστείας και Δημιουργικότητας. Στους Ομίλους αυτούς οι μαθητές και οι μαθήτριες συμμετέχουν και εργάζονται έχοντας ως κίνητρο μόνο τα ενδιαφέροντα και την περιέργειά τους. Η στάση τους λοιπόν απέναντι στη μάθηση είναι εντελώς διαφορετική. Είναι δεκτικοί στο να δοκιμάσουν και να ασκηθούν σε γνωστικά αντικείμενα πέραν των συγκεκριμένων μαθημάτων του ωρολογίου προγράμματος. Το ίδιο ισχύει εξάλλου και για τους διδάσκοντες, οι οποίοι έχουν έτσι τη δυνατότητα να διαμορφώσουν το πρόγραμμα, το περιεχόμενο και τους στόχους του Ομίλου ανάλογα με τα ειδικά ενδιαφέροντα και τη δυναμική της ομάδας που κάθε χρονιά συγκροτείται. Σημαντική βέβαια ήταν και η συμπαράσταση, ηθική και πρακτική από την πλευρά της διοίκησης του σχολείου, η οποία στήριξε την προσπάθειά μας από την αρχή έως και την έκδοση του βιβλίου.

Ποιο είναι το επόμενο σχέδιό σας;

Άμεσος στόχος μας είναι η ευρύτερη κυκλοφορία του βιβλίου μας. Υπάρχει όμως και ένα άλλο εξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο: μαθηματικές αφηγήσεις βασισμένες στην Αριθμητική υπολοίπων και τους αριθμούς modulo n!

Maths and Roses

συγγραφική ομάδα

Γιάννης Ζώραπας, Μαριλίτα Παπαζήση,
Άννα Πελεκάνου, Ναυσικά Πέτρου,
Στέλιος Πρεντάκης, Νάρια Σπηλίδη,
Κάτια Τσινιδέλου, Θεοδώρα Χατζηνικολάου

επιμέλεια

Μαρίνα Τριπολιτάκη
Κατερίνα Φασόη

© Copyright 2001-2019 Θαλής + Φίλοι.

designed & developed by ELEGRAD