Αναρτήθηκε σε 13 Μαρτίου, 2018 κατηγορία: Συνεντεύξεις | Tags: Mαθηματικά, Βιβλίο, εκπαίδευση, Επιστήμη, Ιδέες, Τάσος Μπούντης

Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη

Ο καθηγητής Τάσος Μπούντης, βαθύς γνώστης της θεωρίας των δυναμικών συστημάτων, του χάους και των φράκταλ, είναι μαζί με τον συγγραφέα και μαθηματικό Τεύκρο Μιχαηλίδη οι συγγραφείς του συναρπαστικού βιβλίου, «Μιλώντας στην Αθηνά για το Χάος και την Πολυπλοκότητα». Ένα βιβλίο που προσεγγίζει με απλό και κατανοητό τρόπο τον μυστηριώδη κόσμο των χαοτικών φαινομένων, αποδεικνύοντας «ότι αυτό που φαίνεται επιστημονικά περίπλοκο, τελικά αν το κοιτάξουμε από κοντά, είναι πολύ πιο απλό από ό,τι φανταζόμαστε».

• Πώς θα συστήνατε στους αναγνώστες το βιβλίο, «Μιλώντας στην Αθηνά για το Χάος και την πολυπλοκότητα»;

Θα έλεγα ότι είναι διασκεδαστικό, ευανάγνωστο, ίσως και εκπαιδευτικό. Είναι από τα βιβλία που βλέπουν την επιστήμη μέσα από τα μάτια ενός παιδιού 15 χρονών, που με την καθοδήγηση ενός «μεγαλύτερου» φίλου, και με όπλο την περιέργεια, τη λογική αλλά και την φαντασία εισέρχεται σε έναν καινούργιο κόσμο. Κάτι σαν την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων δηλαδή, μόνο που ο κόσμος που της φανερώνεται είναι ο πραγματικός κόσμος γύρω μας. Η Αθηνά και οι φίλες της, μαζί με τον αναγνώστη, ξαναβλέπουν αυτά που πάντα γνώριζαν, αλλά τώρα από μια εντελώς διαφορετική σκοπιά και με ένα πολύ πιο διεισδυτικό τρόπο.

• Με ποιο τρόπο μπορούν δυο συγγραφείς να προσεγγίσουν σε ένα βιβλίο ένα τόσο περίπλοκο επιστημονικό θέμα, χωρίς να αποθαρρύνουν τους αμύητους αναγνώστες;

Εδώ είναι το «μυστικό» του βιβλίου. Στόχος μας ήταν να αποδείξουμε ότι αυτό που φαίνεται επιστημονικά περίπλοκο, τελικά αν το κοιτάξουμε από κοντά, είναι πολύ πιο απλό από ό,τι φανταζόμαστε. Η πολυπλοκότητα είναι εξωτερική, αυτό που κρύβεται πίσω της είναι το απλό, αυτό δηλαδή που την κάνει κατανοητή. Φτάνει να έχουμε την επιθυμία και την διάθεση να σηκώσουμε το πέπλο και να την εξερευνήσουμε. Για να επιτύχουμε το στόχο μας όμως, χρειαζόταν και η δική μου πείρα της πολυετούς διδασκαλίας του Χάους και της Πολυπλοκότητας σε φοιτητές, αλλά και η συγγραφική μαεστρία του Τεύκρου, που ξέρει να μιλάει με τον κατάλληλο τρόπο για τα θέματα αυτά σε παιδιά 15 ετών!

• Η πολυπλοκότητα, την οποία μελετά ένας ολόκληρος κλάδος των μαθηματικών, είναι όπως σημειώνετε προϋπόθεση της ζωής. Πώς και πού μπορούμε να την εντοπίσουμε και να την παρατηρήσουμε στον φυσικό κόσμο;

Προσέξτε πόσα πράγματα χαοτικά και πολύπλοκα κάνουμε καθημερινά χωρίς να το σκεφτόμαστε: Τοποθετούμε τα πράγματά μας στο δωμάτιό μας πάντα στην ίδια θέση; Όχι βέβαια, γιατί αυτό θα απαιτούσε πολύ χρόνο. Αντίθετα, τα «πετάμε» εδώ κι εκεί βέβαιοι ότι όταν τα αναζητήσουμε, με κάποιο χαοτικό τρόπο φυσικά, θα τα βρούμε πολύ γρήγορα! Αναρωτηθείτε μετά το τέλος μιας μέρας πόσα πράγματα κάνατε που δεν είχατε προγραμματίσει: Σχεδιάζατε να πάτε στη δουλειά σας και κάποια ώρα να γυρίσετε σπίτι σας. Ωραία. Πόσες φορές όμως δεν αλλάξατε πορεία λίγο χαοτικά επειδή θυμηθήκατε κάτι επείγον, ή αγοράσατε κάτι επειδή έτυχε να περάσετε από μπροστά του, ή είδατε κάποιο γνωστό επειδή βρεθήκατε στη γειτονιά του; Πόσο βαρετή, αλλά και μη αποτελεσματική θα ήταν η ζωή μας αν ακολουθούσαμε κάθε μέρα μια απολύτως προβλέψιμη και τακτική πορεία σαν να είμαστε μηχανές!

• Ποιες είναι, συνοπτικά, οι πρόσφατες ανακαλύψεις στη γεωμετρία των φράκταλ;

Οι ανακαλύψεις είναι καθημερινές και τις συναντάμε παντού. Κάποτε τις απαριθμούσαμε στη Φυσική, σήμερα είναι αμέτρητες και τις συναντάμε κυρίως στη Σεισμολογία (πρόβλεψη μεγάλων σεισμών λίγες ώρες πριν γίνουν), την Ιατρική (διάκριση καλοήθων από κακοήθεις όγκους, εγκεφαλογράφημα και προβλέψεις επιληπτικών κρίσεων), Οικονομικές Επιστήμες (ανάλυση χρονοσειρών χρηματιστηριακών μεγεθών) και την Τεχνολογία (μελέτη θερμικών και ηλεκτρικών ιδιοτήτων μικρο-και νανο-υλικών). Δεν χρειάζεται πλέον να εξηγήσει κανείς τι είναι φράκταλ σε επιστήμονες. Η έννοια αυτή έχει γίνει μέρος της καθημερινής ορολογίας μας. Ακόμα και πίνακες μεγάλων ζωγράφων αναλύονται σήμερα με έννοιες και μεθόδους των φράκταλ για να επιβεβαιώσουν την ταυτότητα του ζωγράφου!

• Πώς θα περιγράφατε την ιδιόμορφη τάξη που διακρίνει το Χάος; 

Όπως λέμε και στο βιβλίο, το Χάος είναι ντετερμινιστικό, επομένως διαφέρει από την τύχη, και τα τυχαία φαινόμενα αναλύονται μόνο με μεθόδους των πιθανοτήτων και της στατιστικής. Μας κάνει να ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα φυσικές, βιολογικές, οικονομικές ακόμα και πολιτικές (!) διαδικασίες που σήμερα μας φαίνονται εντελώς ανεξέλεγκτες. Το Χάος επικεντρώνεται στο αιτιοκρατικό μέρος κάθε φαινομένου, αποκαλύπτει τις μαθηματικές εξισώσεις που το διέπουν, και έτσι επιτυγχάνει καλύτερες προβλέψεις και για μεγαλύτερα διαστήματα. Όπως λέμε στην καθημερινή ζωή: «Τίποτε δεν είναι τυχαίο!» ή ακόμα καλύτερα: «Τυχαίο; δεν νομίζω!»

• Το Χάος είναι από την αρχαιότητα η πηγή της δημιουργίας του κόσμου. Ποια είναι η φιλοσοφική διάσταση αυτής της έννοιας και πώς συνδέεται με τις σύγχρονες ανακαλύψεις στο πεδίο της επιστήμης;

Υπάρχει πράγματι μια φιλοσοφική διάσταση ως προς τα όρια της επιστήμης σε σχέση π.χ. με τη θρησκεία! Από την γέννηση του σύμπαντος κιόλας, η σύγχρονη επιστήμη αποκαλύπτει ότι τίποτε δεν έγινε τυχαία. Ήδη από τα πρώτα κιόλας εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου μετά την Μεγάλη Έκρηξη, ανακαλύπτουμε πώς ακριβώς εμφανίστηκαν οι δυνάμεις της βαρύτητας, του ηλεκτρομαγνητισμού και των στοιχειωδών σωματιδίων με την κβαντική υπόσταση που έχουν σήμερα! Για το λόγο αυτό, μπορούμε να κάνουμε ακριβέστατες προβλέψεις για την ηλικία του σύμπαντος. Όμως, υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη Σκοτεινής Ύλης και Σκοτεινής Ενέργειας, που δεν τα έχουμε ακόμα απαντήσει. Αν και έχουμε κάνει πρόοδο σχετικά με την επιληψία και τις ασθένειες Πάρκινσον και Αλτσχάιμερ, η μελέτη εγκεφαλικών λειτουργιών που ευθύνονται για ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, ή η παράνοια είναι ακόμη πολύ πίσω. Να λοιπόν πεδίο λαμπρό για τους αυριανούς μας επιστήμονες να αντιμετωπίσουν στην έρευνά τους. Και είμαι σίγουρος ότι οι γνώσεις τους σε θέματα Χάους και Πολυπλοκότητας θα τους φανούν πολύ χρήσιμες!