Αναρτήθηκε σε 15 Ιουνίου, 2011 κατηγορία: Γνώμες
Συντάκτης: Κώστας Δήμας
Η «συμβίωση» μαθητών και ηλεκτρονικών υπολογιστών στο νέο σχολείο.
Η είσοδος του Η/Υ στη ζωή μας, στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα , και η συνακόλουθη ανάπτυξη του διαδικτύου αποτελούν τα κορυφαία τεχνολογικά επιτεύγματα του 21ου αιώνα.
Η καθημερινή μας ζωή και ο τρόπος που επικοινωνούμε αλλάζουν ραγδαία και απρόσκοπτα. Η καταλυτική δύναμη που μεταβάλλει το ανθρωπογενές περιβάλλον είναι η τεχνολογία της Πληροφορίας και Επικοινωνίας(ΤΠΕ). Η νέα αυτή μορφή σύνθετης τεχνολογίας ισοδυναμεί με όρους όπως νέες τεχνολογίες, ψηφιακή επανάσταση, ψηφιακή εποχή, Κοινωνία της Πληροφορίας. Η ύπαρξη παρόμοιων σε σημασία όρων μαρτυρεί αφενός τη σπουδαιότητα των νέων τεχνολογικών μέσων, κυρίως προσωπικών υπολογιστών και την ανάδειξη της πληροφορίας και επικοινωνίας ως συντελεστών πλέον της οικονομικής και κοινωνικής μεγέθυνσης. Αφετέρου, οι πολλαπλές αναφορές στην ηλεκτρονική πληροφορία και τη μετάδοσή της αποτελούν αδήριτη ανάγκη για όλους να στοχαστούμε, προβληματιστούμε και ν’ αναζητήσουμε το νέο περιεχόμενο της ατομικής και συλλογικής μας δράσης.
Εμείς, οι εκπαιδευτικοί καλούμαστε ν’ ανταποκριθούμε σε αυτήν την πρόκληση και να βοηθήσουμε τους μαθητές να δράσουν ατομικά και ομαδικά σε αυτό το σύνθετο τεχνολογικό περιβάλλον προσφέροντας θετικά παραγόμενα.
Πολλοί γονείς ανησυχούν για την επίδραση των Η/Υ και του παγκόσμιου ιστού στην ανάπτυξη και προσωπικότητα των παιδιών ενώ άλλοι θεωρούν την εξατομικευμένη διδασκαλία και άσκηση μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή ως τον κατάλληλο αντικαταστάτη του παραδοσιακού σχολείου και δασκάλου.
Πρώτα-πρώτα, η ΤΠΕ διαφέρει από την τεχνολογία του 18ου και 19ου αιώνα που πυροδότησε τη βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη. Τότε, εκείνη η τεχνολογία βασιζόταν σε μεγάλες μηχανές-εργαλεία που ακόμη χρησιμοποιούν φυσικούς πόρους για τη μαζική παραγωγή βιομηχανικών και οικιακών προϊόντων. Τώρα, οι νέες τεχνολογίες βασίζονται σε μικρές μηχανές και δίκτυα που χρησιμοποιούν γνώσεις για την επίλυση προβλημάτων, την παραγωγή πληροφόρησης και επικοινωνίας.
Η υπογράμμιση της αξίας της γνώσης και πληροφορίας στον 21ο αιώνα γίνεται φανερή στο κείμενο της Ευρωπαϊκής επιτροπής, με τίτλο «Να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο»1 , όπου γίνεται λόγος για την Κοινωνία της γνώσης, την ενσωμάτωση της ΤΠΕ στην εκπαίδευση, ψηφιακή μόρφωση, ηλεκτρονική μάθηση (e-Learning), δια βίου εκπαίδευση, νέο περιβάλλον εκμάθησης, Ίντερνετ, πολυμέσα, εκπαιδευτικό λογισμικό.
Πράγματι, οι ενήλικες μπορούμε να παραθέσουμε συγκριτικά παραδείγματα της ποιότητας και ποσότητας της ενημέρωσης και επικοινωνίας υπό το φως της κινητής τηλεφωνίας, του διαδικτύου και άλλων «έξυπνων» συσκευών.
Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουμε, αντιμετωπίζουμε μαθητές που γοητεύονται από τους Η/Υ, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα κινητά τηλέφωνα, τις ψηφιακές μηχανές και κάμερες, τα e-books. Αφιερώνουν χρόνο μαθαίνοντας και μιλώντας γι’ αυτά, συχνά σε βάρος των παραδοσιακών μαθημάτων.
Η γνώση πλέον άλλα και πληθώρα πληροφοριών είναι διαθέσιμα στον παγκόσμιο ιστό και μπορεί να είναι κείμενα, ήχοι, εικόνες, στατικές ή κινούμενες, ταινίες, διαφημίσεις, παιχνίδια κ.ά
Εμείς, αλλά και τα παιδιά τόσο ως αποδέκτες αυτών των πολυτροπικών και πολυμεσικών πληροφοριών όσο και ως χρήστες αυτών των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας χρειαζόμαστε συγκεκριμένες δεξιότητες και προσόντα που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία των μέσων, την παραγωγή και αξιολόγηση της πληροφορίας και ικανότητες για εργασιακή ευελιξία και καινοτομία που ο κυβερνοχώρος απαιτεί.
Η έννοια του γραμματισμού (literacy) αποκτά νέα σημασία. Διευρύνεται. Πιο συγκεκριμένα, οι νέες μορφές κειμένου που βρίσκονται μέσα στο διαδίκτυο και η πλοήγηση σε αυτό, η περίπλοκη σύνδεσή τους με υπερκείμενα (hypertext), η εικονική αναπαράσταση των ειδήσεων, η χρήση e-mail, οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, η online διάθεση και αγορά προϊόντων, η χρήση διαδικτυακού τηλεφώνου με εικόνα, οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e-Government) όλα αυτά υπαγορεύουν τη μετατόπιση βάρους στο σχολικό περιβάλλον, από τις δεξιότητες γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής στον πληροφοριακό και τεχνολογικό γραμματισμό ή ακόμη και σε πολυγραμματισμούς.
Ο τεχνολογικός γραμματισμός αφορά «στη δεξιότητα χρήσης των Η/Υ και άλλων τεχνολογικών μέσων με τέτοιο τρόπο ώστε να προάγεται η μάθηση, η παραγωγικότητα και η αποτελεσματικότητα των διαδικασιών2».
Η εκπαιδευτική κοινότητα, αν και διστακτική, στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογικών μέσων και παιδαγωγικών μεθόδων φιλικών προς τις νέες τεχνολογίες , ωστόσο διατηρεί ζωντανό το ενδιαφέρον της για την ομαλή χρήση του Η/Υ και άλλων οπτικοακουστικών μέσων μέσα στη μαθησιακή διαδικασία. Σαφώς, αυτό αποτελεί μια σημαντική στροφή στην παιδαγωγική και εκπαιδευτική σχέση με τους μαθητές, συνιστά μια αλλαγή νοοτροπίας.
Οι παραπάνω τεχνολογικές μεταβολές και η εμφάνιση νέων ψηφιακών μορφών επικοινωνίας, που σημειώνονται μέσα στο κοινωνικό σύνολο, δεν επιτρέπουν στη σχολική εκπαίδευση να παραμείνει παθητική και εκτός της δυναμικής της ΤΠΕ.
Η πληροφορική, εκτός από ανεξάρτητο γνωστικό αντικείμενο μέσα στα αναλυτικά προγράμματα και του δημοτικού σχολείου, προσφέρει αξιόλογες δυνατότητες τόσο για την εμπλοκή μεγάλου αριθμού μαθητών όσο και για τη διεπιστημονική προσέγγιση της σχολικής γνώσης , την εικονική αναπαράσταση δυσνόητων ή αφηρημένων εννοιών, και τη σύνδεση μαθητών ή σχολείων με άλλους μαθητές ή σχολεία της Ελλάδας και του εξωτερικού(π.χ e-twinning).
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) ορίζεται ως «η χρήση των νέων τεχνολογιών πολυμέσων και διαδικτύου, για τη βελτίωση της ποιότητας της μάθησης με διευκόλυνση της πρόσβασης σε εκπαιδευτικούς πόρους και υπηρεσίες, καθώς και της εξ αποστάσεως επικοινωνίας και συνεργασίας»3.
Η ηλεκτρονική μάθηση λοιπόν στοχεύει στη μάθηση και πρόσκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, μορφών συμπεριφοράς αλλά ολόκληρη η μαθησιακή διαδικασία υποστηρίζεται και εμπλουτίζεται από τη χρήση των ΤΠΕ(τεχνολογικά-υποστηριζόμενη μάθηση).
Η χρήση του υπολογιστή και το εκπαιδευτικό περιεχόμενο ( web-based content ) στον παγκόσμιο ιστό μπορεί να επηρεάσει θετικά την εξατομικευμένη διδασκαλία λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες πνευματικές και μαθησιακές ανάγκες και χαρακτηριστικά του κάθε μαθητή. Είναι χαρακτηριστικό, πως η Εθνική Ακαδημία των μηχανικών της Αμερικής θεωρεί ως μια από τις μεγάλες προκλήσεις του 21ου αιώνα, την πρόοδο στην εξατομικευμένη και προσωπική μάθηση, στηριζόμενη στις ΤΠΕ4.
Επιπλέον, η εκπαιδευτική τεχνολογία των πολυμέσων βοηθά σε μεγάλο βαθμό τους μαθητές και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Η απεικόνιση της γνώσης και των πληροφοριών σε μορφή εύληπτη για αυτά τα άτομα με τη βοήθεια εξειδικευμένου λογισμικού και πολυμέσων, επιτρέπει την πρόσβασή τους σε κοινότητες ίδιων ατόμων με αυτά ή άλλων και γίνονται κοινωνοί των γενικότερων κοινωνικών, επαγγελματικών και επιστημονικών εξελίξεων. Οι ΤΠΕ μπορούν να διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στον εκδημοκρατισμό και διάχυση της γνώσης και της πληροφορίας παρέχοντας την ευκαιρία σε πολλούς μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα να εξελιχθούν σε ενηλίκους με κρίση, διά βίου εκπαιδευόμενους με αυτονομία, υπεύθυνους και δημοκρατικούς πολίτες.
Η γνώμη μας λοιπόν είναι πως οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς χρειάζεται να σταθούμε βοηθοί δίπλα στα παιδιά, να ενημερωθούμε οι ίδιοι για τις νέες τεχνολογίες και το «λεξιλόγιό» τους και να οργανώσουμε κοινές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Αυτό βέβαια προϋποθέτει εγκατάλειψη του δασκαλοκεντρικού μοντέλου και πραγμάτωση μιας παιδαγωγικής σχέσης αμοιβαιότητας, ελευθερίας και παιδικής αυτενέργειας.
Ο αλφαβητισμός ή γραμματισμός, όπως αναφέραμε παραπάνω, γίνεται πολυγραμματισμός και περιλαμβάνει δεξιότητες χρήσης Η/Υ, ανάγκη πληροφόρησης και εξεύρεση της γνώσης, χρήση άλλων οπτικοακουστικών μέσων και άντληση πληροφόρησης, αξιολόγηση της νέας πληροφορίας, ικανότητα κριτικής σκέψης, ικανότητα συνεργασίας και συνύπαρξης σε πραγματικές και εικονικές κοινότητες, ανάληψη πρωτοβουλιών για ανεξάρτητη και συνεχόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση.
Ολοκληρώνοντας τις σκέψεις μας, το θέμα της ασφαλούς πλοήγησης και αποφυγής των παρενεργειών των νέων τεχνολογιών έρχεται εύλογα στο προσκήνιο.
Όπως κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα στο σπίτι και στο σχολείο έχει υποδείξεις, οδηγίες και συμβουλές, ακόμη και στο παιχνίδι, ομοίως θεωρούμε πως η χρήση του υπολογιστή και του διαδικτύου μπορεί να βασίζεται πάνω σε αρχές και κανόνες. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει από την αρχή να γίνεται γνωστό στο παιδί για ποιο σκοπό χρησιμοποιούμε τον Η/Υ (λ.χ παιχνίδι, σχολική εργασία, ενημέρωση, συνομιλία κ.ά) και το διαδίκτυο καθώς και τις επιπτώσεις που η συγκεκριμένη χρήση μπορεί να έχει.
Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας της UNESCO προτείνει εννέα κριτήρια να λαμβάνονται υπόψη ώστε το ψηφιακό περιεχόμενο εκπαιδευτικών εφαρμογών ή άλλων δραστηριοτήτων ηλεκτρονικής μάθησης, να είναι κατάλληλο και ασφαλές για παιδιά μέχρι και 12 ετών5.
Το ψηφιακό λοιπόν πρόγραμμα πρέπει να είναι εκπαιδευτικό και να αναγνωρίζονται οι μαθησιακοί στόχοι. Επίσης πρέπει να ευνοεί τη συνεργασία των παιδιών, να ενσωματώνει λειτουργικά γνώσεις και πληροφορίες σχολικής γνώσης, να επιτρέπει το παιχνίδι ή τον παιγνιώδη τρόπο αλληλεπίδρασης. Ακόμη το πρόγραμμα πρέπει να παρέχει δυνατότητα αυτενέργειας στο παιδί και ελέγχου στις επιλογές του, η εφαρμογή να είναισαφής και προσιτή στο χειρισμό και στην εξέλιξη της δραστηριότητας. Επιπλέον, η ψηφιακή εφαρμογή δενπρέπει να απεικονίζει εικόνες βίας και να ενισχύει στερεότυπες αντιλήψεις ενώ επιθυμητό είναι να υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για θέματα ασφάλειας και υγείας προς το παιδί-χρήστη. Τέλος, προτείνεται η εκπαιδευτική εφαρμογή να ευνοεί την ανάμιξη και συμμετοχή των γονέων.
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι κύριο μέλημα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, παραδοσιακής και τεχνολογικά-υποστηριζόμενης, είναι η επίτευξη μάθησης. Η διδακτική πράξη οφείλει να είναι ανοιχτή και να διαμορφώνεται κατάλληλα, με όλα τα διαθέσιμα μέσα, με στόχο τη δημιουργία γόνιμου μαθησιακού περιβάλλοντος.
Κώστας Δήμας, δάσκαλος
© Copyright 2001-2011 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD