Το νέο βιβλίο, «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» (Εκδόσεις Πόλις), του Τεύκρου Μιχαηλίδη ξεκινά με τη φράση: «Δεν σκότωσα εγώ τη Λωρ ντε Γκρεναντίν Μπουατέζ κι ας είχα κάθε λόγο να επιθυμώ το θάνατό της – δεν ήμουν άλλωστε η μόνη». H πρώτη, in media res, αινιγματική εισαγωγή στη δράση από τη Δόνα Εστεφάνα, γιάτρισσα της βασίλισσας Βερεγγάριας, εξάπτει τη φαντασία του αναγνώστη, ο οποίος μέσω της κοινοποίησης ενός εγκλήματος μεταφέρεται, αυτομάτως, στα χρόνια της Τρίτης Σταυροφορίας. Τότε, που ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος Α΄ο Λεοντόκαρδος, στην πορεία του για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, νεόνυμφος με τη Βερεγγάρια της Ναβάρρας, ζει σ΄ένα επιταγμένο αρχοντικό της Λεμεσού.
Συνεκτικό στοιχείο σε αυτή την ύφανση ποικίλων γεγονότων από διαφορετικές εποχές, δεν είναι μόνο η επιστήμη, μέσω του χειρογράφου του Ιμπν αλ Χαϊτάμ, αλλά και ο έρωτας. Και στις δύο αφηγήσεις, οι ευεργετικές και οι καταστροφικές συνέπειες της έκφρασης του ερωτικού αισθήματος αποκαλύπτουν βαθύτερες εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού που παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου.
Στα επιτεύγματα του βιβλίου συγκαταλέγεται και η ικανότητα του συγγραφέα να δένει αρμονικά ετερόκλητα γεγονότα και στοιχεία από διαφορετικές εποχές και γνωστικές περιοχές, συνθέτοντας μια στέρεη ενότητα, μέσα από μια γλώσσα οικεία και παραστατική.
Παρουσίαση από τον Γιώργο Καρουζάκη
Το νέο βιβλίο, «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» (Εκδόσεις Πόλις), του Τεύκρου Μιχαηλίδη ξεκινά με τη φράση: «Δεν σκότωσα εγώ τη Λωρ ντε Γκρεναντίν Μπουατέζ κι ας είχα κάθε λόγο να επιθυμώ το θάνατό της – δεν ήμουν άλλωστε η μόνη». H πρώτη, in media res, αινιγματική εισαγωγή στη δράση από τη Δόνα Εστεφάνα, γιάτρισσα της βασίλισσας Βερεγγάριας, εξάπτει τη φαντασία του αναγνώστη, ο οποίος μέσω της κοινοποίησης ενός εγκλήματος μεταφέρεται, αυτομάτως, στα χρόνια της Τρίτης Σταυροφορίας. Τότε, που ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος Α΄ο Λεοντόκαρδος, στην πορεία του για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, νεόνυμφος με τη Βερεγγάρια της Ναβάρρας, ζει σ΄ένα επιταγμένο αρχοντικό της Λεμεσού.
Η δολοφονία της παλλακίδας του βασιλιά είναι η κορύφωση των γεγονότων ενός σκοτεινού περιβάλλοντος που χαρακτηρίζεται από δολοπλοκίες, μηχανορραφίες και εύθραυστες συμμαχίες. Η Δόνα Εστεφάνα, παλιά μαθήτρια του σπουδαίου Άραβα φιλοσόφου, γιατρού, νομικού και αστρονόμου Αβερρόη, θεωρείται ύποπτη για το φόνο, αφού η παλλακίδα του βασιλιά πέθανε δηλητηριασμένη από την επίδραση ενός εκχυλίσματος πικραμύγδαλου στο ρόφημά της, υλικό που είχε στο κασελάκι της μόνο η γιάτρισσα.
Η Δόνα Εστεφάνα, εκτός από ύποπτη για φόνο, είναι, όμως, και βασικό πρόσωπο στην εξέλιξη της ιστορίας. Φιλομαθής και λάτρης των επιστημών καθώς είναι, επιχειρεί να μεταφέρει στα Λατινικά το «Εγχειρίδιο της Οπτικής» του Άραβα μαθηματικού Ιμπν αλ Χαϊτάμ, πολύτιμο δώρο που δέχτηκε από τον δάσκαλό της τον Αβερρόη. Στο εγχειρίδιο υπάρχουν αναφορές σε ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα, σχετικό με τα κάτοπτρα, άλυτο από την εποχή του Πτολεμαίου.
Το θαυμαστό μεσαιωνικό χειρόγραφο, ένας ποταμός σοφίας που αξίζει να σωθεί, είναι και το αντικείμενο που ενώνει την πρώτη αφήγηση του βιβλίου με μια δεύτερη, παράλληλη, ανάπτυξη της ιστορίας. Αυτή εξελίσσεται στα μέσα της δεκαετίας του ’50, στην Αγγλοκρατούμενη Κύπρο. Τότε, που μια Αγγλίδα βυζαντινολόγος, ένας Γάλλος παλαιογράφος και ένας Έλληνας μαθηματικός καλούνται στην Κύπρο από τον Άγγλο συνταγματάρχη Νίκολς, εν μέσω του αντιαποικιακού αγώνα, για να αξιολογήσουν ένα χειρόγραφο που χρονολογείται από την εποχή της Τρίτης Σταυροφορίας. Στο πέρασμα της αφήγησης στη νεότερη εποχή προστίθεται ένας ακόμη φόνος, ενισχύοντας την αστυνομική διάσταση της ιστορίας η οποία συνδέεται, με τρόπο εντυπωσιακό, με τη γεωμετρία της όρασης και το επιστημονικό περιεχόμενο του σπάνιου χειρογράφου.
Συνεκτικό στοιχείο σε αυτή την ύφανση ποικίλων γεγονότων από διαφορετικές εποχές, δεν είναι μόνο η επιστήμη, μέσω του χειρογράφου του Ιμπν αλ Χαϊτάμ, αλλά και ο έρωτας. Και στις δύο αφηγήσεις, οι ευεργετικές και οι καταστροφικές συνέπειες της έκφρασης του ερωτικού αισθήματος αποκαλύπτουν βαθύτερες εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού που παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου.
Επιπλέον, η έννοια της συμμετρίας, οικεία στον μαθηματικό και συγγραφέα του βιβλίου, εντοπίζεται και στον τρόπο εξέλιξης της δράσης, η οποία αναπτύσσεται συμμετρικά, τόσο μέσα από τη διαδοχική εναλλαγή της αφήγησης από τη μία εποχή στην άλλη όσο και από ορισμένες παραλλαγές του ίδιου θέματος στις διαφορετικές αφηγήσεις: το ζήτημα της αποικιοκρατίας στην Κύπρο, η εξουσία, το ερωτικό πάθος, το έγκλημα είναι κάποια από τα θέματα που ανακλώνται και αντιπαραβάλλονται στις δύο παράλληλες ιστορίες.
Στα επιτεύγματα του βιβλίου συγκαταλέγεται και η ικανότητα του συγγραφέα να δένει αρμονικά ετερόκλητα γεγονότα και στοιχεία από διαφορετικές εποχές και γνωστικές περιοχές, συνθέτοντας μια στέρεη ενότητα, μέσα από μια γλώσσα οικεία και παραστατική. Τελικά, η πολυφωνική διάσταση του βιβλίου, αυτό το μωσαϊκό από ιστορικά και επιστημονικά θραύσματα, ερωτικά πάθη και εγκλήματα, δεν λειτουργεί μόνο υπέρ της ζωντάνιας του θέματος και της αναγνωστικής απόλαυσης. Ο πολλαπλασιασμός των φωνών του μυθιστορήματος ενισχύει, με λογοτεχνικό τρόπο, τον διάλογο, ένα ικανό και χρήσιμο μέσο ανά τους αιώνες στη δύσκολη προσπάθεια αναζήτησης της αλήθειας τόσο στην επιστήμη όσο και στη ζωή. Διαπίστωση που συναντά, εμμέσως, τα λόγια του Ιμπν Αλ Χαϊτάμ στον πρόλογο του βιβλίου: «Καθήκον του ανθρώπου που μελετά τα γραπτά των σοφών, αν έχει ως μόνο στόχο να μάθει την αλήθεια, είναι να γίνει εχθρός όσων διαβάζει και να τα αμφισβητεί από κάθε άποψη. Πρέπει να υποπτεύεται ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό του και να τον εξετάζει κριτικά, για να αποφύγει να γίνει θύμα είτε της προκατάληψης είτε της συγκαταβατικότητας».
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη
Το νέο βιβλίο του Τεύκρου Μιχαηλίδη, «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα στο οποίο η Ιστορία, η εποχή της Τρίτης Σταυροφορίας με πρωταγωνιστή τον βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδο Α΄ τον Λεοντόκαρδο, συνυπάρχει με την αναζήτηση λύσης ενός μαθηματικού προβλήματος και τη διαλεύκανση δύο σκοτεινών εγκλημάτων σε δύο διαφορετικές εποχές αποικιοκρατίας στην Κύπρο.
Ποια ήταν η αφορμή και το κίνητρο που σας οδήγησε στην ανάπτυξη αυτής της ιστορίας;
Ένας από τους αγαπημένους μου μυθοπλαστικούς ήρωες είναι ο μοναχός Κάντφελ της Έλις Πήτερς. Σκέφτηκα πως θα ήταν μια καλή ιδέα να μεταφέρω με το όχημα των Σταυροφοριών έναν ήρωά μου από τη Δύση στη μεσαιωνική Κύπρο. Έτσι γεννήθηκε η Δόνα Εστεφάνα, διανοούμενη και γιάτρισσα, χτισμένη στο πρότυπο της φυτοθεραπεύτριας και μουσικού Χιλντεγκάρντε φον Μπίνγκεν. Σπουδαγμένη στην Κόρντοβα, στο σταυροδρόμι Αραβικού και Ευρωπαϊκού πολιτισμού η δεσποσύνη από τη Ναβάρα διορίζεται προσωπική γιάτρισσα της Μπερενγκάριας, συζύγου του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και την ακολουθεί στην Τρίτη Σταυροφορία. Μελετώντας τις ιστορικές πηγές της εποχής, χαζεύοντας ταπισερί, γκραβούρες και μεσαιωνικά κτίσματα άρχισα σταδιακά να πλέκω τη δική μου ιστορία. Έκλεινα τα μάτι μου κι οι εικόνες, οι σκηνές οι διάλογοι ξεπηδούσαν κι έρχονταν να ταιριάξουν με τα ιστορικά στοιχεία. Είχα ώρες – ώρες την αίσθηση ότι τα ιστορικά πρόσωπα είχαν συνωμοτήσει για να διευκολύνουν τους δικούς μου μυθοπλαστικούς ήρωες να αποκτήσουν πραγματική υπόσταση.
Κεντρικό ρόλο στην ιστορία που αφηγείστε έχει το μεσαιωνικό «Εγχειρίδιο της Οπτικής» του Άραβα μαθηματικού Ιμπν αλ Χαϊτάμ. Γιατί το επιλέξατε και ποια σημασία έχει στην ανάπτυξη της ιστορίας;
Για να θέσω σε κίνηση τις στατικές εικόνες που δημιουργώ με τη φαντασία μου χρησιμοποιώ ως vis viva ένα μαθηματικό πρόβλημα. Στα Πυθαγόρεια Εγκλήματα ήταν το Θεώρημα της μη Πληρότητας, στον Αχμές ήταν ο πάπυρος με τα 84 Αιγυπτιακά προβλήματα, στα τέσσερα χρώματα το … πρόβλημα των τεσσάρων χρωμάτων, στο Μέτοικο η συμμετρία. Το χειρόγραφο του Ιμπν Χαϊτάμ με το πρόβλημα των σφαιρικών κατόπτρων ήταν ιδανικό για να μεταφερθεί από τη Δόνα Εστεφάνα στην Κύπρο και να κινητοποιήσει τους ήρωες της ιστορίας μου. Κι όταν αποφάσισα να υπάρξει και μια δεύτερη ιστορία, που να εκτυλίσσεται στον εικοστό αιώνα, το Κιτάπ Αλ Μαναζίρ αποτέλεσε την ιδανική γέφυρα ανάμεσα στις δυο εποχές.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δράση του βιβλίου εξελίσσεται, κατά κάποιο τρόπο, συμμετρικά, κυρίως μέσα από δύο παράλληλες αφηγήσεις δύο διαφορετικών εποχών, που απέχουν μεταξύ τους αρκετούς αιώνες. Ποια σημασία έχει αυτή η παράλληλη ανάπτυξη της δράσης και ποιοι είναι οι βαθύτεροι δεσμοί συνύπαρξης των δύο αφηγήσεων;
Η συμμετρία που επισημαίνετε είναι από την αρχή φανερή. Η μια περίοδος είναι η απαρχή της πρώτης Αγγλοκρατίας στην Κύπρο και η άλλη, το τέλος της τελευταίας. Οι εποχές είναι ολότελα διαφορετικές αλλά κάποιες «αξίες» είναι διαχρονικές: το πάθος για την εξουσία, ο φθόνος, ο έρωτας, το έγκλημα και φυσικά τα μαθηματικά. Με την παράλληλη αφήγηση επιχείρησα να υπογραμμίσω στον αναγνώστη αυτή τη διαχρονικότητα.
Είναι αρκετά ελκυστικός ο τρόπος με τον οποίο συνδέετε την ουσία μιας επιστημονικής παρατήρησης, τη γεωμετρία της όρασης, με το αστυνομικό μέρος της ιστορίας. Ποια επιθυμία κινητοποιεί αυτή την σύζευξη; Έχει σχέση με την αναζήτηση της αλήθειας;
Πιστεύω βαθύτατα ότι πίσω από κάθε τι που κάνουμε ή παρατηρούμε να γίνεται υπάρχει μια μαθηματική αλήθεια. Η σύζευξη προκλήθηκε από την επιθυμία μου να αναδείξω αυτή μου την άποψη. Άλλωστε οι θεωρίες της όρασης που ακολουθούν νόμους ανάλογους με αυτούς των ελαστικών κρούσεων κρύβουν κατά τη γνώμη μου ειρμούς και κανονικότητες που αναφέρονται με πολύ πιο γενικό τρόπο στους νόμους της φύσης.
Ένα ακόμη ισχυρό στοιχείο της αφήγησης σχετίζεται με τις διαφορετικές εκφράσεις του ερωτικού πάθους, άλλοτε δημιουργικό, συχνά όμως καταστροφικό. Ποια σημασία του αποδίδετε;
Il n’y a pas d’amour heureux, δεν υπάρχει ευτυχισμένος έρωτας, έγραψε ο Αραγκόν. Οι δυο ερωτικές ιστορίες του βιβλίου, καθεμιά με τον τρόπο της υπογραμμίζει αυτό το στίχο. Χιλιοτραγουδισμένος, συχνά υπερτιμημένος τόσο θετικά όσο και αρνητικά, ο έρωτας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο αν όχι στη ζωή, τουλάχιστον στα ιδεολογήματά μας. Άλλωστε, το δημιουργικό και το καταστροφικό είναι συχνά είδωλα που ανακλώνται από το ίδιο κάτοπτρο.
Στο βιβλίο σας συνυπάρχουν ετερόκλητοι ήρωες, βασιλείς και πληβείοι, η επιστήμη με το έγκλημα, η γλώσσα της επιστήμης με την αργκό, οι φωνές διαφορετικών τόπων και εποχών. Πώς σχολιάζετε αυτή την πολυφωνική ανάπτυξη του μυθιστορήματός σας;
Σ’ αυτό μου το αφήγημα που με έφερε ξανά κοντά στην ιδιαίτερή μου πατρίδα, ξυπνώντας κατά ιδιόρρυθμο τρόπο εικόνες από τα παιδικά μου χρόνια, άφησα ελεύθερο να διαρρεύσει το συνονθύλευμα που έχει σωρευτεί στην ψυχή μου μέσα από την πρακτική των πολλαπλών μου ιδιοτήτων: επαγγελματίας δάσκαλος, ερασιτέχνης ιστορικός και καθ’ έξιν παραμυθάς. Αυτή η πολυφωνική ανάπτυξη που αναφέρετε, αυτός ο αχταρμάς θα έλεγα εγώ, πήγασε με τρόπο φυσικό, κέρδισε τη θέση του στο χαρτί μου (ή μάλλον στο σκληρό μου δίσκο) και θεώρησα θεμιτό να του επιτρέψω να υποβληθεί στην κρίση του αναγνώστη.
© Copyright 2001-2022 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
