Τι είδους ιστορία αφηγείται το βιβλίο, "Αναμνήσεις Συμμετρίας", του μαθηματικού Ανδρέα Λύκου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης; O συγγραφέας του, το χαρακτηρίζει «Μία μυθιστορηματική περιήγηση στο έργο του χαράκτη Μ. Κ. Έσερ». Μπορούμε να πούμε, με βεβαιότητα, ότι πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία με επιστημονικό και καλλιτεχνικό θέμα που εμφανίστηκαν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων τον τελευταίο καιρό.
Ο Ανδρέας Λύκος κατάφερε να ισορροπήσει με αξιοθαύμαστο τρόπο στην αφήγηση της ιστορίας του διαφορετικούς και σύνθετους κόσμους: την πολυδιάστατη ομορφιά της τέχνης του Ολλανδού χαράκτη Έσερ, τη μαθηματική επιστήμη και την αναζήτηση της συμμετρίας, με την παλαιότερη από τις ανθρώπινες περιπέτειες, εκείνη του έρωτα και της ένωσης των ανθρώπων.
Βασικοί ήρωες, αυτού του επιστολογραφικού μυθιστορήματος με τις υποκειμενικές αφηγήσεις των ηρώων, είναι η Ραφαέλα, φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης, και ο Θωμάς, διδακτορικός φοιτητής μαθηματικών οι οποίοι παρατηρούν, ο ένας στη Ρώμη και ο άλλος στη Χάγη, το ίδιο έργο του χαράκτη Μ.Κ. Έσερ, την περίφημη λιθογραφία Πινακοθήκη (1956). Ο πίνακας που κοιτούν γοητευμένοι οι δύο ήρωες σε διαφορετικές τοποθεσίες αποτελεί και το όχημα που θα τους μεταφέρει, με απρόβλεπτο τρόπο, στο Ατράνι, τη μικρή ιταλική πόλη που έχει απεικονίσει πολλές φορές ο Έσερ στα χαρακτικά του.
Παρουσίαση από τον Γιώργο Καρουζάκη
Τι είδους ιστορία αφηγείται το βιβλίο, Αναμνήσεις Συμμετρίας, του μαθηματικού Ανδρέα Λύκου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης; O συγγραφέας του, το χαρακτηρίζει «Μία μυθιστορηματική περιήγηση στο έργο του χαράκτη Μ. Κ. Έσερ». Μπορούμε να πούμε, με βεβαιότητα, ότι πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία με επιστημονικό και καλλιτεχνικό θέμα που εμφανίστηκαν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων τον τελευταίο καιρό.
Ο συγγραφέας του κατάφερε να ισορροπήσει με αξιοθαύμαστο τρόπο στην αφήγηση της ιστορίας του διαφορετικούς και σύνθετους κόσμους: την πολυδιάστατη ομορφιά της τέχνης του Ολλανδού χαράκτη Έσερ, τη μαθηματική επιστήμη και την αναζήτηση της συμμετρίας, με την παλαιότερη από τις ανθρώπινες περιπέτειες, εκείνη του έρωτα και της ένωσης των ανθρώπων.
Βασικοί ήρωες, αυτού του επιστολογραφικού μυθιστορήματος με τις υποκειμενικές αφηγήσεις των ηρώων, είναι η Ραφαέλα, φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης και ο Θωμάς, διδακτορικός φοιτητής μαθηματικών οι οποίοι παρατηρούν, ο ένας στη Ρώμη και ο άλλος στη Χάγη, το ίδιο έργο του χαράκτη Μ.Κ. Έσερ, την περίφημη λιθογραφία Πινακοθήκη (1956).
Ο πίνακας που κοιτούν γοητευμένοι οι δύο ήρωες σε διαφορετικές τοποθεσίες αποτελεί και το όχημα που θα τους μεταφέρει, με απρόβλεπτο τρόπο, στο Ατράνι, τη μικρή ιταλική πόλη που έχει απεικονίσει πολλές φορές ο Έσερ στα χαρακτικά του. Η μετάβαση των δύο ηρώων στην πόλη σηματοδοτεί και το πέρασμα των ηρώων, αλλά και των αναγνωστών, σε μια άλλη διάσταση αντίληψης του χρόνου και του χώρου, αφού τους επιτρέπει να συναντηθούν και να εισχωρήσουν στον φαινομενικά αλλόκοτο και παράλογο κόσμο των έργων του χαράκτη.
Σε αντίθεση με τις συνήθεις αναπαραστάσεις και τις υπερβολές που χαρακτηρίζουν τέτοιου είδους υπερβάσεις, τουλάχιστον σε ένα μέρος της λογοτεχνίας του φανταστικού, ο Ανδρέας Λύκος αξιοποιεί νηφάλια και αποτελεσματικά το υπερβατικό στοιχείο της ιστορίας. Οι ήρωές του περπατούν δίπλα στους Καταρράκτες, τους Βυθισμένους Καθεδρικούς ναούς και στις αδύνατες κατασκευές του χαράκτη, προσπερνώντας παράξενα συμμετρικά πτηνά, σαύρες ή περίτεχνα γεωμετρικά σχήματα. Η περιήγησή τους έχει όμως τη φυσικότητα, τη χάρη και το ελαφρύ σάστισμα που έχει η Αλίκη όταν κινείται στον φανταστικό κόσμο του Λιούις Κάρολ ή τη διάθεση ενατένισης των φιλότεχνων που αποδέχονται ήρεμα ανάλογες υπερβάσεις στους πίνακες των σουρεαλιστών ζωγράφων.
Ο συγγραφέας επιτρέπει στον αναγνώστη να συμφιλιωθεί με τις συμβάσεις του καινούργιου κόσμου που προτείνει για έναν επιπλέον λόγο : όσα περιγράφει δεν είναι αποκυήματα κάποιας χαοτικής ονειροφαντασίας, αλλά έχουν στέρεες βάσεις και λογικές αναφορές. Στα κτίσματα και τις κατασκευές που συναντούν οι ήρωες αναγνωρίζονται στοιχεία από τη μαθηματική επιστήμη : ο κύβος Νέκερ, τα αδύνατα τρίγωνα του Ρότζερ Πένροουζ, ποικίλες αναφορές που επιβεβαιώνουν την κυριαρχία των ιδιότυπων παιχνιδιών της συμμετρίας. Όλα αυτά τα στοιχεία δε βαραίνουν την αφήγηση ως εμβόλιμες επιστημονικές πληροφορίες, αλλά δένουν αρμονικά με το υπερβατικό της μέρος.
Με τον ίδιο τρόπο, εισχωρούν και ενώνονται στο σώμα της ιστορίας ιστορικά γεγονότα από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μια δυνατή ερωτική ιστορία που μοιάζει να σταθεροποιεί συμμετρικά τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα που χαρακτηρίζει ολόκληρη την ιστορία. Πρόκειται για ένα βιβλίο που διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, οδηγεί τη σκέψη του αναγνώστη σε πολλές κατευθύνσεις, με τα δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό να φωτίζουν την αφήγηση αντί να τη συσκοτίζουν.
Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του βιβλίου, εδώ
Ερωτήσεις, αφορμή για συζήτηση, από τον Γιώργο Καρουζάκη
– Ποια τρίγωνα λέγονται αδύνατα και ποια η διαφορά τους από τα υπόλοιπα;
– Με ποιο τρόπο οι βασικοί ήρωες της ιστορίας μεταφέρονται στην πόλη Ατράνι;
– Ποιες είναι οι σημαντικότερες αναφορές του βιβλίου στη συμμετρία και πώς συνδέονται με τους ήρωες αλλά και την αφήγηση της ιστορίας ;
– Σχολιάστε τη φράση: «Όταν η λογική και το παράλογο συγκρούοναι, ίσως η συμμετρία να είναι η λύση.
Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη
Το βιβλίο Αναμνήσεις Συμμετρίας του Ανδρέα Λύκου, αν και χαρακτηρίζεται ως μία μυθιστορηματική περιήγηση στο έργο του χαράκτη Μ.Κ.Έσερ, δεν έχει μόνο μία διάσταση. Είναι ένα μυθιστόρημα λεπτών ισορροπιών, ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη, το φανταστικό και το πραγματικό και αποτελεί αφετηρία ενός ταξιδιού με πολλούς προορισμούς. Στην κουβέντα που ακολουθεί, ο συγγραφέας αναφέρεται στην ιδέα που γέννησε το μυθιστόρημά του, στο έργο του Έσερ και στη συνάντηση της επιστήμης με την τέχνη και τη λογοτεχνία.
Ανδρέας Λύκος
– Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά, το βιβλίο σας ; Ποια ήταν η αρχική ιδέα της δημιουργίας του ;
– Η αρχική ιδέα προέκυψε ένα βράδυ όταν βρέθηκα, χωρίς να το καταλάβω, να δημιουργώ μέσα στο μυαλό μου μία ιστορία που διαδραματιζόταν στο εσωτερικό ενός πίνακα του Έσερ που είχα στο σαλόνι μου. Το βιβλίο είναι μία μυθιστορηματική περιήγηση στο έργο του. Όπως τα χαρακτικά του Ολλανδού καλλιτέχνη ισορροπούν ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, επέλεξα να δημιουργήσω μία ιστορία που από τη μία να εξελίσσεται μέσα στους πίνακες του Έσερ και από την άλλη να έχει στοιχεία από την πραγματική ζωή. Αυτή η σύνθεση είναι παρούσα σε όλο το βιβλίο σε σημείο που πολλές φορές ο αναγνώστης να μην αντιλαμβάνεται πότε οι βασικοί ήρωες βιώνουν την πραγματικότητα και πότε μία ψευδαίσθηση.
– Η ομορφιά του έργου του Έσερ και της συμμετρίας, η σχέση της τέχνης με την επιστήμη των μαθηματικών είναι στοιχεία κυρίαρχα στην ιστορία σας. Με ποιον τρόπο επιχειρήσατε να ισορροπήσετε αυτά τα στοιχεία με τη μυθοπλασία και την αφήγηση της ιστορίας σας ;
– Η σχέση των εικαστικών τεχνών με τα μαθηματικά είναι προφανής στη χρήση της συμμετρίας και του λόγου της χρυσής τομής σε αρχαία καλλιτεχνήματα, στους μαθηματικούς κανόνες της προοπτικής στην Αναγέννηση, στα έργα κυβιστών ζωγράφων, καθώς και σε πιο σύγχρονες τάσεις όπως αυτές εκφράστηκαν από τον Έσερ, τον Βαζαρελί και τον Γκονσάλβες. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της αφήγησης μιας ιστορίας η προβολή της σχέσης αυτής δεν υπήρξε αυτοσκοπός μου. Κρίνοντας το τελικό αποτέλεσμα μπορώ να πω ότι η συνάφεια των μαθηματικών με τις τέχνες ήρθε να ενδυναμώσει και να εμπλουτίσει την πλοκή.
Πώς συνδέει ο Έσερ στο έργο του την επιστήμη με την τέχνη και την απτή καθημερινότητα;
– Στα συμμετρικά έργα του ο Έσερ εφαρμόζει τους κανόνες των πλακοστρώσεων έχοντας ως βάση ένα απλό σχήμα, όπως ένα ψαράκι ή ένα ερπετό. Από την άλλη, σε πολλά από τα χαρακτικά του, ενώ φαινομενικά υπάρχει απλοϊκή δομή, ένας προσεκτικός θεατής ανακαλύπτει καλά κρυμμένες οφθαλμαπάτες. Οι παράδοξοι κόσμοι του βασίζονται σε μαθηματικές ιδέες, όπως το αδύνατο τρίγωνο του Πένροουζ, τα αυτοαναφορικά σύνολα, οι μη ευκλείδειες γεωμετρίες κ.ά. Το ενδιαφέρον στις οφθαλμαπάτες του έγκειται στο ότι ξεπροβάλλουν ακόμα και μέσα από εικόνες της καθημερινότητας. Για παράδειγμα μία γυναίκα μπορεί να απλώνει τα ρούχα στην αυλή του σπιτιού της και να μην δείχνει κανένα ενδιαφέρον για τον παράδοξο καταρράκτη που υπάρχει ακριβώς μπροστά της (Καταρράκτης).
– Έχω την εντύπωση, ότι η αναζήτηση της συμμετρίας δεν είναι παρούσα μόνο στην περιπέτεια και τη συμπεριφορά των ηρώων του βιβλίου, αλλά και στη δομή της αφήγησης. Αναφέρομαι στη συμμετρική επανάληψη των δύο κεφαλαίων της διάλεξης για το έργο του Έσερ, στην αρχή και στο τέλος του βιβλίου. Υπήρξε αυτή η πρόθεση από μέρους σας;
– Η πεποίθησή μου είναι ότι η έννοια της συμμετρίας είναι διαρκώς παρούσα στη ζωή του καθενός μας. Στην καθημερινότητα, στην ιστορία, στην πολιτική και στην κοινωνία. Ακόμη και φαινομενικά τυχαία γεγονότα πολλές φορές αποκαθιστούν την τάξη, στην οποία ενυπάρχει η έννοια της συμμετρίας. Οι ήρωές μου βιώνουν σε διάφορες εκδοχές τη συμμετρία. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής διαπίστωσα ότι η έννοια της συμμετρίας διαρκώς πάλευε να πάρει τη θέση της, εκτός από την πλοκή, και στη δομή του βιβλίου. Η επανάληψη των δύο κεφαλαίων της διάλεξης καθώς και η χρονική επανάληψη που ολοκληρώνει την πλοκή εμπνέονται από την επανάληψη του βασικού σχήματος στα συμμετρικά έργα του Έσερ.
– Η μεταφορά των έργων του Έσερ από τον κόσμο των εικόνων σε εκείνον της γραφής ήταν, φαντάζομαι, απαιτητική. Με ποιο τρόπο επετεύχθη αυτή η μετάβαση;
– Πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της συγγραφής μελέτησα αρκετά βιβλία που αναφέρονται στη συμμετρία ή/και στο έργο του Έσερ, κάτι που σίγουρα με βοήθησε να κατανοήσω καλύτερα την τέχνη του. Πιστεύω ότι ο χαράκτης στα έργα του δεν δημιουργεί στατικές εικόνες αλλά ολόκληρες ιστορίες. Η διαπίστωση αυτή με οδήγησε στο να θέλω να βιώσω το κάθε έργο του, όχι απλά ως θεατής, αλλά ως μέρος της ιστορίας που ο καλλιτέχνης είχε στόχο να περιγράψει. Κατ΄αυτόν τον τρόπο οι εικόνες μετατρέπονταν μέσα στο μυαλό μου σε μικρές ιστορίες που στην πορεία βρέθηκαν να εξυπηρετούν την πλοκή του αφηγήματος. Η Πινακοθήκη για παράδειγμα, ένα έργο στο οποίο ένας νεαρός παρατηρεί ένα έργο τέχνης το οποίο αναδιπλώνεται μέχρι να καταλήξει να συμπεριλαμβάνει τον ίδιο, υπήρξε το «όχημά» μου προκειμένου να μεταφέρω τους ήρωές μου, τη Ραφαέλα και τον Θωμά, από τον πραγματικό στον φανταστικό κόσμο των έργων του Έσερ.
– Ο έρωτας είναι, επίσης, ένα συνεκτικό στοιχείο της ιστορίας. Ποια σημασία τού αποδίδετε;
– Ο έρωτας κρύβεται παντού στη ζωή μας. Από το τιτίβισμα-κάλεσμα ενός πουλιού στη σύντροφό του μέχρι τις απόκρυφές σκέψεις που κάνουμε λίγο πριν κοιμηθούμε. Η αναζήτηση του άλλου μισού, του κατοπτρικού μας εαυτού, που κάποιοι επιθυμούμε να είναι πιστό μας αντίγραφο και κάποιοι να διαφέρει εντελώς από εμάς, ουσιαστικά συμπληρώνοντας το παζλ της ύπαρξής μας, επηρεάζει τη λογική μας σκέψη. Το συναίσθημα αποτελεί το alter ego της λογικής.
© Copyright 2001-2022 Θαλής + Φίλοι.
designed & developed by ELEGRAD
