Αναρτήθηκε σε 14 Φεβρουαρίου, 2014 κατηγορία: Ειδήσεις, Συνεντεύξεις | Tags: Ιστορία, Λογοτεχνία, μαθηματικά, Συνέντευξη

Συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη

O Γάλλος μαθηματικός και ιστορικός Jean-Michel Kantor είναι μαζί με τον Αμερικανό καθηγητή της ιστορίας της επιστήμης Loren Graham, οι συγγραφείς ενός ιδιόμορφου βιβλίου με τίτλο Oνοματίζοντας το άπειρο.

Κυκλοφόρησε πρόσφατα στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση του συγγραφέα και μαθηματικού Τεύκρου Μιχαηλίδη. Διαβάστε αναλυτική παρουσίαση του βιβλίου εδώ

Οι συγγραφείς της εντυπωσιακής μελέτης επιχειρούν να παρουσιάσουν με τρόπο ελκυστικό και έγκυρο τη συνάντηση του θρησκευτικού μυστικισμού με τη μαθηματική δημιουργία, επικεντρωμένοι στην εμφάνιση της θεωρίας συνόλων στη Ρωσία των αρχών του 20ού αιώνα.

Με αυτήν την αφορμή ο Γάλλος μαθηματικός Jean-Michel Kantor απαντά, από το Παρίσι, σε ορισμένα ερωτήματά μας.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα του βιβλίου;

«Γεννήθηκε ως προέκταση της έρευνας του καθηγητή της ιστορίας της επιστήμης Loren Graham, με τον οποίο συνυπογράφουμε και το βιβλίο, για τη δημόσια συζήτηση που αφορά την κοινωνική φύση της επιστήμης. Ο Loren Graham μελέτησε την επίδραση που είχε ο μαρξισμός στο έργο του Ρώσου θεωρητικού της φυσικής Fuks, και αναζητούσε ως αντίστιξη ένα παράδειγμα με την επίδραση της θρησκείας σε διαφορετικές πτυχές της επιστήμης. Του ζήτησα να μελετήσει τη γέννηση της ονομαστής μαθηματικής σχολής της Μόσχας, με τον Nikolai Luzin, κι έτσι οδηγηθήκαμε στη δημιουργία αυτού του βιβλίου».

Ο θρησκευτικός μυστικισμός συναντά τη μαθηματική δημιουργία στην ιστορία σας. Υπάρχουν ανάλογες περιπτώσεις στις οποίες ο μυστικισμός έχει συνδεθεί τόσο στενά με τη μαθηματική επιστήμη;

«To θέμα των σχέσεων ανάμεσα στη θρησκεία και τα μαθηματικά είναι ανοιχτό εδώ και εκατοντάδες χρόνια, αρκεί να σκεφτούμε τη σέκτα των οπαδών, φιλόσοφοι και μαθηματικοί, του Πυθαγόρα, ή το ρόλο που είχαν τα μαθηματικά στη σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου, μαθηματικού και θεολόγου Νικόλαου Κουζάνου (Nikolaus Kardinal vo Kues). Η ειδική περίπτωση ενός μυστικιστικού κινήματος είναι σπάνια. Ωστόσο, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τέτοιου είδους στοιχεία στη σκέψη κάποιων φιλοσόφων μαθηματικών του αραβικού κόσμου. Αναζητώντας παραδείγματα στη σύγχρονη εποχή, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την ερμηνεία των ελληνικών μαθηματικών από τη Simone Weil, αδερφή του δημιουργού της ομάδας Bourbaki, André Weil ή ακόμα τον ιδιόμορφο μυστικισμό του Αυστριακού φιλοσόφου Ludwig Wittgenstein».

Είναι, επίσης, ενδιαφέρον να παρατηρεί κάποιος τον διαφορετικό τρόπο με το οποίο προσέγγισαν οι Ρώσοι και οι Γάλλοι τα ίδια μαθηματικά ζητήματα. Πιστεύετε ότι, ακόμα και σήμερα, τέτοιου είδους γεωγραφικά και πολιτισμικά στοιχεία μπορούν να επηρεάσουν την επιστημονική εξέλιξη;

«Αυτό το θέμα συζητιέται, ευρέως, τα τελευταία χρόνια. Είμαστε κατά του σχετικισμού, που υποστηρίζει ότι κάθε κοινωνικό σύστημα παράγει τη δική του επιστήμη, και ότι δεν υπάρχει επιστήμη per se. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν πολιτισμικοί παράγοντες που έχουν έμμεση επίδραση στην επιστημονική ανάπτυξη. Το φαινόμενο είναι γνωστό και από την περίπτωση της Κίνας, όπου τα μαθηματικά, στην πρώτη περίοδό τους, ακολούθησαν μια αρκετά διαφορετική εξέλιξη από εκείνη της Ελλάδας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι αυτό που αποκαλούμε, με μια δόση υπερβολής ίσως, “το ελληνικό θαύμα” το οποίο προκάλεσε τη γέννηση των μαθηματικών την ίδια εποχή που γεννήθηκε η δημοκρατία».

Ποια είναι τα σπουδαιότερα επιστημονικά προβλήματα που ζητούν απάντηση σήμερα;

«Η επιστημονική έρευνα εξελίσσεται, σε παγκόσμιο επίπεδο, με τους όρους των μεγάλων ερευνητικών ομάδων, με συμβάσεις συνεργασίας, στο πλαίσιο ενός διεθνούς ανταγωνισμού. Αρκετά εργαστήρια βρίσκονται σε στενή συνεργασία, αλλά και σε ανταγωνισμό μεταξύ τους, ενώ τα δίκτυα της νέας τεχνολογικής εποχής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια στους απομονωμένους ερευνητές. Υπάρχει μια εσωτερική συνοχή στην ανάπτυξη της επιστήμης, και μια κοινωνική διάσταση στην επιλογή των κυρίαρχων θεμάτων μιας δεδομένης στιγμής. Από τη μία πλευρά ορισμένα σημαντικά ερευνητικά κέντρα ασκούν τεράστια επιρροή στον κόσμο, και από την άλλη, επιστήμονες και πολιτικές αρχές ευελπιστούν ότι η έρευνα θα δώσει απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως είναι η έλλειψη ενεργειακών πόρων και η αντιμετώπιση των σοβαρών ασθενειών».

Το βιβλίο σας είναι την ίδια στιγμή επιστημονικό δοκίμιο και ιστορικό ντοκουμέντο με λογοτεχνικές αρετές. Θεωρείτε ότι οι δεσμοί ανάμεσα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία γίνονται στενότεροι καθώς περνά ο καιρός;

«Υπήρξαν πολλές συγκρίσεις και συνδιαλλαγές ανάμεσα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία. Μεταξύ των πιο πρόσφατων παραδειγμάτων αναγνωρίζουμε το μυθιστόρημα, με μαθηματικό θέμα, του Απόστολου Δοξιάδη, ο Θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ ή τα μυθιστορήματα του Τεύκρου Μιχαηλίδη. Έχει αναπτυχθεί επίσης η ιδέα ότι τα μαθηματικά και η λογοτεχνία μπορούν να μοιραστούν μια κοινή αφηγηματική δομή. Αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει πραγματικά μια σύγκλιση μεταξύ τους ! Οι δύο δραστηριότητες είναι, σαφώς, διαφορετικές».

Οι αναφορές του βιβλίου σας στους επιστήμονες δεν περιορίζονται στο έργο τους, αλλά επεκτείνονται και στην ανθρώπινη πλευρά τους, στην προσωπική τους ζωή ή στη στάση που κράτησαν σε δύσκολες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Ποια σημασία έχει αυτή η επιλογή;

«Θέλαμε να δείξουμε όλο το εύρος της προσωπικότητας των μαθηματικών, να πλησιάσουμε την ηθική διάσταση των καταστάσεων στις οποίες βρέθηκαν και τη στάση που κράτησαν στα δύσκολα προβλήματα της εποχής τους. Σε άλλες περιόδους υπήρξαν, επίσης, δραματικές συγκρούσεις, στις οποίες οι μαθηματικοί είχαν διαφόρων ειδών συμπεριφορές, ανεξαρτήτως της ποιότητας του επιστημονικού τους έργου. Στα χρόνια της Γερμανίας του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, για παράδειγμα, ο Ludwig Bieberbach ήταν μαθηματικός στην υπηρεσία των Ναζί, ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει το κίνημα των «Γερμανικών Μαθηματικών», σε αντίθεση με τον σπουδαίο συνάδελφό του Felix Hausdorff, θεμελιωτή της σύγχρονης τοπολογίας, που αυτοκτόνησε το 1942 με την αδελφή του και την κουνιάδα του, εξαιτίας της ανόδου του ναζισμού. Για εμάς, o ηθικός ήρωας της ιστορίας μας είναι Nicolas Chebotaryev, ο οποίος αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό με την εξουσία που είχε συντρίψει τον Luzin και τον Egorov.